close

Paungeran Tembang Macapat Lengkap dengan Contohnya

Mempelajari Paungeran Tembang Macapat – Salah satu bentuk sastra Jawa yg tak mampu dipisahkan dgn melodi & irama adalah ‘tembang”.

Tembang dlm bahasa Indonesia dapat diartikan selaku puisi yg dilagukan oleh penduduk Jawa. Setiap lirik tembang penuhakan makna.

Dalam budaya penduduk Jawa, terdapat banyak jenis tembang. Namun, tiga diantara yg paling banyak dikenal yakni:

  • Tembang Gedhe
  • Tembang Macapat
  • Tembang Tengahan

Nah, pada potensi kali ini kita akan membahas jenis jenis tembang macapat beserta paungerane tembang macapat.

Apa saja jenis tembung macapat yg ananda ketahui? Berikut ulasan lengkapnya.

Daftar Isi

Pengertian Tembang Macapat

Paungeran tembang macapat, paungerane tembang macapat, Tembang macapat iku kaiket paungeran, Paungeran tembang macapat, Paungeran tembang macapat yaiku, Paungerane tembang macapat yaiku, Paungeran tembang sinom, Paungeran tembang pangkur, jenis tembang macapat
Liputan6.com

Sebelum membicarakan lebih jauh mengenai macam macam tembang macapat, mari kita mengenang arti tembang macapat itu sendiri.

Secara etimologi, macapat diartikan selaku maca papat-papat dlm bahasa Jawa bermakna membaca empat-empat.

Pengertian macapat tersebut merujuk pada cara membaca tembang macapat yg dijeda setiap empat bait.

Sedangkan menurut Serat Mardawalagu yg dikarang oleh Ranggawarsita, arti macapat merupakan kependekan dr frasa maca-pat-lagu yg artinya melagukan nada keempat.

Beberapa sumber pula menyampaikan bahwa tembang macapat merupakan puisi Jawa yg dilagukan.

Tembang macapat yaiku tembang ing tlatah Jawa singa paungerane ono telu, yaiku guru gatra, guru lagu lan guru wilangan.

Artinya:

Tembang macapat merupakan tembang atau puisi tradisional Jawa yg patokannya (aturan) ada tiga, yaitu guru gatra, guru lagu & guru wilangan.*

Tembang macapat uga diarani tembang alit utawa sekar macapat

Kamus Tembang Macapat

 

Sebelum berguru paungeran lebih jauh, ada bebera ungkapan yg sering muncul dlm pembahasan paungeran tembang.

Berikut penjelasan singkat, ungkapan dlm paungerane tembang macapat:

  • Gatra 

Kang diarani “gatra” kuwi tegerse “baris”. Gatra adalah baris.

  • Swara 

Swara tegese vokal. Swara artinya vokal atau suara.

  • Wanda 

Lajeng “wanda” kuwi tegese “suku kata”. Wanda artinya suku kata.

  • Wilangan 

Wilangan artinya angka.

  • Pada 

Pada artinya bait.

Paungeran Tembang Macapat

 

Paungeran tembang merupakan standar atau aturan dlm menulis sebuah tembang.

Dengan paungeran, penulis tak dapat asal membuar syair tembang. Sehingga mesti benar & sesuai kaidah paungerane tembang.

Ketika masih di dingklik sekolah, paungeran tembang tak luput menjadi bab dr kurikulum pembelajaran.

Salah satu pertanyaan yg sering timbul ialah ” sebutna lan terangna paungerane tembang macapat”.

Nah, untuk menjawab pertanyaan tersebut, ananda mesti menyimak postingan ini dgn seksama & jangan hingga ada yg terlewat. Berikut pembahasannya.

Paungeran tembang macapat cacahane ana lima, yaiku:

  1. Guru Lagu
  2. Guru Gatra
  3. Guru Wilangan
  4. Cakepan
  5. Titi Laras

Berikut klarifikasi paungeran tembang lebih lengkap:

Pengertian Guru Gatra & Contohnya*

Guru gatra yaiku cacahe gatra utawa larik saben sapada.

Guru gatra merupakan jumlah baris dlm satu bait sebuah tembang.

Seperti yg kita tahu, tembang macapat merupakan puisi yg dijadikan lagu.

Sama halnya dlm bahasa Indonesia, tembang Jawa pula terdiri dr bait.

Dalam jenis jenis tembang macapat, setiap bait jumlah gatranya (baris) akan berlawanan satu sama lain.

Contoh guru gatra dlm tembang macapat maskumambang

Apan kaya mangkono watekan iki, (baris 1)

Sanadyan wong tuwa, (baris 2)

Yen duwe watak tan becik, (baris 3)

Nora pantes yen dennuta, (baris 4)

Contoh lirik tembang macapat maskumambang diatas menawarkan bahwa terdapat 4 gatra (baris) dlm satu bait syair tembang.

Pengertian Guru Lagu & Contohnya

Guru lagu yaiku tibaning swara saben sagatra.

Guru lagu merupakan jatuhnya suara terakhir pada baris tembang.

Jika dlm pantun ada sajak, maka dlm tembang macapat ada guru lagu.

Guru lagu sama dgn sajak pantun yakni aksara vokal pada akhir baris.

Setiap jenis macapat, mempunyai paungeran guru lagu berlawanan satu sama lain.

Hal ini semoga gampang mengetahui jenis macapat satu dgn macapat lainnya.

Pengertian Guru Wilangan & Contohnya

Paungerane tembang macapat berikutnya yakni guru wilangan.

Guru wilangan yaiku cacahing wanda saben gatra.

Guru wilangan merupakan jumlah suku kata dlm satu baris tembang.

Dalam bahasa Jawa & bahasa Indonesia, jumlah suku kata merujuk pada banyaknya kecap kata (kata yg diucapkan).

Contoh dlm kata “macapat” dieja ma-ca-pat, terdapat tiga suku kata.

Lebih jelasnya lagi, berikut teladan guru wilangan dlm tembang mijil.

Amengkoni mring balewismane

Jumlah guru wilangan-nya ada 10, berasal dr kata:

A-keng-ko-ni-mring-ba-le-wis-ma-ne

Cakepan

Cakepan yaiku tembung tembung kang ono ing sajroning tembung macapat.

Cakepan merupakan kalimat kalimat yg berada dlm tembang macapat.

Dengan kata lain, cakepan mampu diartikan sebagai lirik tembang (lirik lagu).

Titi Laras

Paungeran tembang macapat terakhir yakni titi laras.

Titi laras yaiku ongko ongko lelirune gamelan.

Titi laras mampu disebut dgn not yg mengiringi lagu tembang macapat.

Jenis titi laras dibedakan menjadi dua:

  • Laras Slendro

Dalam lirik tembang, larak slendro memakai angka 1 2 3 5 6.

  • Laras Pelog

Dalam syair tembang, laras pelog memakai angka 1 2 3 4 5 6 7.

Paungeran 11 Tembang Macapat

 

Setelah ananda belajar 5 paungeran tembang macapat. Selanjutnya, akan ada daftar paungeran 11 tembang macapat mulai dr mijil hingga pucung.

Berikut paungeran, jenis & urutan tembang macapat.

Dengan ini, tatkala hendak membuat syair tembang, tak mampu ngawur & haruslah mengikuti paungerane tembang macapat.

  • Paungerane Tembang Mijil*

Paungerane yaiku 6 gatra : 10i, 6a, 10e, 10i, 6i, 6u.

  • Paungeran Tembang Kinanthi*

Paungerane yaiku 6 gatra : 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i.

  • Paungeran Tembang Sinom

Paungerane yaiku 9 gatra : 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a

  • Paungeran Tembang Asmarandana

Paungerane yaiku 7 gatra : 8a, 8a, 8e, 8a, 7a, 8u, 8a

  • Paungeran Tembang Dhandanggula 

Paungerane yaiku 10 gatra : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12e, 7a

  • Paungeran Tembang Gambuh

Paungerane yaiku 5 gatra : 7u, 10u, 12i, 8u, 8o

  • Paungeran Tembang Maskumambang 

Paungerane yaiku 4 gatra : 12i, 6a, 8i, 8a

  • Paungeran Tembang Durma

Paungerane yaiku 7 gatra : 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7a

  • Paungeran Tembang Pangkur 

Paungerane yaiku 7 gatra : 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i

  • Paungeran Tembang Megatruh

Paungerane yaiku 5 gatra : 12u, 8i, 8u, 8i, 8o

  • Paungeran Tembang Pucung 

Paungerane yaiku 4 gatra : 12u, 6a, 8i, 12a.

Contoh Tembang Macapat dgn Paungeran Macapat Lengkap

Tembang macapat iku kaiket paungeran, conton yaiku:

 

Tembang Macapat Pocung Laras Slendro

6 6 5 3 1 1 1 2 6 6 5

Ngel- mu I – ku ka- la- ko- ne kan- thi la- ku

1 2 6 3 5 3 2 1

Le- kas- se la- wan kas

1 2 1 3 2 1 2 1 6 6

Te- ge- se kas yan- to sa- ni

6 1 2 3 2 2 2 1 6 1 2 3 1 2 2

Se- tya bu- dya pa- nge- ke- se dur ang- ka- ra

Paungeran tembang macapat pocung laras slendro :

  • Guru Gatra 

Gatra macapat pocung di atas ada 4.

  • Guru Wilangan

Gatra 1 : 12

Gatra 2 : 6

Gatra 3 : 8

Gatra 4 : 12

  • Guru Lagu

Gatra 1 : u

Gatra 2 : a

Gatra 3 : i

Gatra 4 : a

  • Cakepan 

Ngelmu iku kalakone kanthi laris

Lekasse lawan kas

Tegese kas yantosani

Setya budya pangekese dur angkara

  • Laras

Pada acuan tembang macapat pocung diatas tak ditemukan angka 4 & 7, sehingga ditarik kesimpulan menggunakan laras slendro.

Tembang Macapat Pocung Laras Pelog

3 4 5 3 1 4 1 3 4 5 3 4 7 4 3

Ba- pak- Po-cung- ren- teng- ren- teng- ka- ya- ka- lung

5 4 3 1 7 1 7

Da- wa- ka- ya- u- la

5 7 1 7 1 4 3 2 1 4 5 6 7

Pen- cok- an- mu- we- si- mi- ring

7 5 1 4 4 5 7 1 4 2 1 2 1 7 1

Sing- di- sa- ba- si- Po- cung- mung- tu- rut- ku- tha

Paungeran tembang macapat pocung laras slendro :

  • Guru Gatra 

Gatra macapat pocung di atas ada 4.

  • Guru Wilangan

Gatra 1 : 12

Gatra 2 : 6

Gatra 3 : 8

Gatra 4 : 12

  • Guru Lagu

Gatra 1 : u

Gatra 2 : a

Gatra 3 : i

Gatra 4 : a

  • Cakepan 

Bapak Pocung renteng-renteng kaya kalung

Dawa kaya ula

Pencokanmu wesi miring

Sing disaba si Pocung mung turut kutha

  • Laras

Pada contoh tembang macapat pocung diatas memakai laras pelog.

Contoh Soal & Jawaban Tembang Macapat

1. Guru gatrane tembang sinom ono?

a. 8

b. 9

c. 7

d. 10

Jawaban : B

2. Tembang macapat iku ugo diarani?

a. Tembang gedhe

b. Tembang kawi

c. Tembang dhagelan

d. Tembang cilik

Jawaban : D

Tembang macapat uga diarani tembang cilik amarga kalebet salah sawijining tembang Yasan/Miji kang penyusunanipun ngangge paungeran tembang.

3. Tegese guru gatra yaiku?

a. Cacahing gatra ing saben sapada

b. Cacahing wanda ing saben gatra

c. Tibane swara ing pungkasaning gatra

d. Cacahing huruf ing saben sagatra

Jawaban : A

4. Pucung iku jenenge tembang, kalebu tembang ….

a.      Dolanan

b.      Gedhe

c.       Tengahan

d.      Macapat

Jawaban : D

5. Guru gatra, guru wilangan lan guru lagune tembang pucung yaiku ….

a. 12u, 6a, 8i, 12a

b. 12i, 6a, 8i, 8a

c. 12u, 8i, 8u, 8i, 8o

d.  8u, 8i, 8a, 8i

Jawaban : A

6. Cacahe wanda saben sagatra yaiku…

a. guru lagu

b. guru wilangan

c. guru gatra

d. tembang macapat

Jawaban : B

7. Tembang macapat sing gunggunge gatra paling cuil yaiku..

a.   dhanndanggula

b.    sinom

c.    pocung

d.    pangkur

Jawaban : C

Demikian pembahasan wacana paungeran tembang macapat, mudah-mudahan dapat berfaedah.

Jika ada pertanyaan, silahkan tinggalkan di kolom komentar. Terimakasih.

 

 

  √ 25+ Contoh Tembang Pangkur [Pengertian, Watak, Aturan { Lengkap}]