close

√ 71+ Tuladha Tembung Panyandra {Paling Lengkap}

Mengenal Tembung Panyandra – Hallo kawan dekat lentera? Apa kabar? Semoga dlm kondisi sehat selalu ya 🙂

Jika pada materi sebelumnya kita membahas perihal pepindhan, maka pada bahan kali ini akan membahas wacana panyandra.

Istilah tembung pepindhan masih sangat erat kaitannya dgn tembung panyandra yg akan kita diskusikan kali ini.

Sehingga kurang afdhol rasanya jikalau hanya membaca salah satu artikelnya teman dekat. Kaprikornus perlu mempelajari kedua macam tembung tersebut 🙂

Dalam kawruh bahasa Jawa, macam macam tembung ini sangat bermacam-macam sekali.

Untuk itu, sebagai generasi penerus suku Jawa, sudah semestinya kita pelajari semoga tak terkikis oleh kondisi.

Nah, oleh alasannya itu yuk kita belajar bersama perihal panyandra. Baca sampai selesai ya sahabat!

Daftar Isi

Pengertian Tembung Panyandra

Menurut Drs. R.S Subalidinata dlm bukunya “Kawruh Kasusastran Jawa:

Panyandra yaiku unen-unen utawa tembung kang saemper karo pepindhan kang surasane mawa tetandhing sarta ngemu teges memper utawa mirip.

Artinya : Panyandra yaitu kata-kata atau kalimat mirip dgn pengandaian yg diumpamakan dgn memakai perbandingan & mengandung arti seperti atau mirip.

Babagan kang dicandra yaiku babagan kaendahan lan kabecikan kaya kahanane manungsa, kahanane kewan, kahanane mangsa, kahanane solah bawa, kahanane alam lan sapanunggalane.

Artinya : Sesuatu yg digambarkan yaitu wacana keindahan & kebaikan seperti kondisi manusia, keadaan binatang, keadaan musim, tingkah laku insan, kondisi alam & sebagainya.

Pada lazimnya , penduduk Jawa tatkala menyaksikan sesuatu yg indah atau baik cenderung menanggapi dgn membuktikan keadaan yg begitu indah.

Dengan kata lain, hal tersebut digambarkan dgn membandingkan pada sesuatu yg jauh lebih baik atau yg tampakmirip.

Nah, dlm bahasa Jawa hal tersebut diartikan sebagai tembung panyandra atau kata yg menggambarkan sesuatu.

Contoh sederhananya, panyandra awak “drijine mucuk eri”. Kata tersebut menggambarkan jari-jari insan yg indah & lentik.

Sehingga diumpamakan dgn kata “mucuk eri” yg artinya ujung duri.

Tembung panyandra ateges tetembungan kang nggambarake kahanan nganggo pepindhan.

Artinya : panyandra yakni kata yg menggambarkan sebuah kondisi menggunakan pepindhan (kata pengandaian).

Ciri Ciri Tembung Panyandra

Berikut beberapa ciri-ciri panyandra :

  • Dalam ungkapan sastra Jawa tradisional panyandra berarti ibarat, untuk menyatakan citra serpihan tubuh, keadaan alam, keadaan binatang.
  • Menggambarkan sesuatu yg khusus, misalnya belahan badan : rambut, hidung, pipi & mata.
  • Membandingkan sesuatu dgn sesuatu. Artinya ada dua objek selaku pembanding & yg dibandingkan.
  • Menggambarkan dengam melebih-lebihkan maknanya.

Fungsi Panyandra

Panyandra adalah kata kata indah yg di ucapkan selaku citra kepada suasana yg sedang diceritakan atau dihadapi.

Tembung ini disampaikan pada siapa saja yg mendengar & menyaksikan dgn fungsi menggambarkan keindahan, keelokan, kondisi alam lewat kata-kata dgn memakai kesustraan Jawa yg tinggi.

Perumpaan bahasa yg disampaikan pada sesuatu yg asli jauh lebih indah dgn yg sedang terjadi.

Sedangkan panyandra manten atau panyandra temanten mempunyai tugas yg sangat penting dlm upacara pengantin Jawa.

Ibarat hidup & matinya program pengantin akhlak Jawa diputuskan oleh kecakapan penata program dlm mengolah kata selama berlangsungnya program. Yakni memakai tembung panyandra.

Baca Juga : Tembung entar 

Macam Macam Tembung Panyandra

Berdasarkan objek yg digambarkan, jenis panyandra terdiri dr berbagai macam, diantaranya :

  • Candrane Awak (Menggambarkan Tubuh Manusia)

Pada macam panyandra ini, kepingan badan manusia dijadikan objek dengan-cara khusus.

Misalnya menciptakan panyandra wacana potongan badan pipi, kulit, hidung, rambut, gigi, tangan & kaki.

  • Candrane Solah Bawa (Menggambarkan Tingkah Laku)

Jenis panyandra ini yaitu perbandingan tingkah laku seseorang dgn objek pembanding.

  • Candrane Wong Nesu (Menggambarkan Orang Yang Sedang Marah)

Dalam bahasa Jawa, seseorang yg sedang marah di umpamakan dgn sesuatu menggunakan panyandra.

Makara, dlm bahasa Jawa ada ungkapan-ungkapan tertentu yg dipakai selaku perumpaan orang yg sedang marah.

  • Candrane Wong Nginum (Menggambarkan Orang Minum)

Ternyata pada bahasa Jawa, bukan cuma ada ada ungkapan untuk orang marah saja.

Namun, pula ada ungkapan untuk orang yg minum pula menggunakan tembung panyandra.

Candrane wong minum/nginum/ngombe mampu diartikan tatkala seseorang minum makan akan tampakbagaimana raut mukanya.

Nah, perumpamaan raut wajah inilah nantinya yg akan digambarkan dgn sesuatu menggunakan panyandra.

Panyandra orang minum ini biasanya perumpaan raut muka orang yg minum dr satu seloki hingga sepuluh seloki. 

  • Candrane Mangsa (Menggambarkan Kondisi Musim)
  • Candrane Satriya Bagus (Menggambarkan Satria Bagus)

Baca Juga : Tembung Saroja 

 

Contoh Tembung Panyandra

Berikut contot panyandra basa Jawa menurut objek yg digambarkan, diantaranya :

Candrane Awak (Menggambarkan Tubuh Manusia)

  1. Drijine mucuk eri.
  2. Payudarane nyengkir gadhing.
  3. Godheke ngudhup turi.
  4. Lengene nggendhewa pinenthang.
  5. Dedege pideksa (ngringin sungsang)
  6. Kulite kuning nemu giring.
  7. Rambute ngombak banyu (ngembang bakung).
  8. Irunge ngudhup mlathi (ngrunggih).
  9. Alise nanggal sepisan (wulen tumanggal).
  10. Idepe tumengeng tawang.
  11. Mripate ndamar kanginan (blalak-blalak).
  12. Sinome micis wutah.
  13. Untune mijil timun (rata lir ombaking warih).
  14. Pundhake nraju mas.
  15. Pipine nduren sajuring (lesung pipi).
  16. Lambene nggula sathemlik.
  17. Bangkekane nawon kemit.
  18. Pupune ngembang pudhak.
  19. Adepe tumengen tawang.
  20. Bangkeane nawon kemit
  21. Esemane kaya madu
  22. Gulune ngelung gadung
  23. Jangkahe njalak njrinjing
  24. Jempolane ngendas ula
  25. Kempole ngembang pudhak

Candrane Solah Bawa (Menggambarkan Tingkah Laku)

  1. Tandange cukat trengginas kaya jangkrik mambu kili
  2. Sumbare kaya mampu mutungake wesi gligen.
  3. Bungahe kaya ketiban daru.
  4. Lampahe mendheg-mendheg kaya sato manggih krama.
  5. Polahe wong kaya gabah den interi.
  6. Pangamuka kaya bantheng ketaton.
  7. Swarane kaya mbelah-belah bumi.
  8. Rukune kaya mimi lan mintuna.
  9. Lambeyane kaya merak kasimpir (mblarak sempal).
  10. Lakune kaya macan luwe.

Candrane Wong Nesu (Menggambarkan Orang Marah)

  1. Kumedhot padoning lathi.
  2. Waja gathik.
  3. Idep mangada-ada.
  4. Imba tepung lir kupu tarung.
  5. Netra andik angatirah.
  6. Angga mubal dahana.
  7. Jaja mengkap bang mawinga-winga.
  8. Talingan lir sinebit.

Candrane Wong Nginum (Menggambarkan Orang Minum)

1) Eka padma sari.

2) Dwi amartani.

3) Tri kawula pakaian.

4) Catur wanara rukem.

5) Panca sura panggah.

6) Sad guna wiweka.

7) Saptakukila warsa.

8) Hasta sacara-cara.

9) Nawa gra lupa

10) Dasa yaksa wangke

Candrane Mangsa (Menggambarkan Keadaan Musim)

  1. Satya murca ing embanan = candrane mangsa kasa. Tegese : Wiwit wit – witan padha brindhil
  2. Bantala rengka = candrane mangsa karo. Tegese : lemah – lemah padha nela ( mlethek )
  3. Suta manut bapa = crandrane mangsa ketelu. Tegese : wit gembili ( gadhung ) padha mrambat.
  4. Waspa kumembenng jroning kalbu = candrane mangsa kapat. Tegese : tuk – tuk padha pipet ( bumpet )
  5. Pancuran mas semawur ing jagat = candrane mangsa kalima. Tegese : wiwit akeh udan
  6. Rasa mulya kasucen = candrane mangsa kanem. Tegese : ungsum who – wohan mirasa
  7. Wisa kentar ing maruta = candrane mangsa kapitu. Tegese : akeh lelara
  8. Ajrah jroning kayun = candrane mangsa kawolu. Tegese : mangsane kucing gandhik
  9. Wedharing wacana mulya = candrane mangsa kasongo. Tegese : mangsane gareng muni, gangsir ngenthir
  10. Gedhong minep jroning kalbu = candrane mangsa sepuluh. Tegese : akeh kewan meteng, manuk ngendhok
  11. Sotya sinara wedi = candrane mangsa sada. Tegese : mangsane manuk gloloh
  12.  Tirta sah saking sasana = candrane mangsa desta. Tegese : mangsa pedhidhing utawa adhem

Candrane Satriya Bagus (Menggambarkan Satria Bagus)

Satriya ing Madukara Raden Janaka (Arjuna) iya Sang Pamadya padha-padha satriya wasis lan waskitha, tata, titi, titis lan trengginas, sekti mandraguna, digdaya pinunjul ing apapak, bisa manjing ajur-ajer, bisa mrojol ing akerep pratandha satriya gentur tapane, kerep nenepi ing guwa kang sirung.

Nenedha ing dewane, saka tekad kang murni lan kenceng marang pandenge. mring luhuring dhiri datan wigih ing lara, wani marang pati jroning ngaurip.

Contoh Kalimat Tembung Panyandra & Artinya

Setelah mempelajari bahan panyandra, tatkala ujian sekolah seringkali mendapat soal seperti “gawea tuladhane ukara kang nganggo tembung panyandra”.

Untuk itu, kalian perlu menghafat beberapa acuan kalimat panyandra, agar tak kesulitan dlm menjawab soal.

Sebenarany, pola kalimatnya sudah komplet ada di atas & sudah dibedakan berdasarkan jenis panyandranya. Hanya saja akan kami tampilkan kembali acuan kalimatnya beserta dgn maksud & artinya.

  • Lambene nggula satemik tegese bibir yg mungil.

Dalam bahasa Indonesia, kebanyakan pola panyandra tentang bibir diumpamakan dgn buah delima : bibirnya kolam buah delima merekah.

  • Alise nanggal sepisan tegese alis seperti bulan tanggal satu (bulan Jawa)
  • Idepe tumenga ing tawang tegese bulu matanya lentik.

Tumenga artinya mendongak, tawang artinya langit. Sehingga kalau diartikan dlm bahasa Indonesia yaitu bulu matanya melengkung ke atas (lentik).

  • Irunge ngudhuo melathi tegese hidungnya mirip kucup bunga melati (bunga melati yg belum mekar)

panyandra hidung yaitu bunga melati, artinya hidung tersebut mancung seperti bunga melati yg belum mekar.

  • Mripate liyep lindri tegese matanya agak sipit atau sedikit terpejam.

Perbedaan Panyandra & Pepindhan

Siapa disini yg masih bingung membedakan panyandra dan pepindhan? Ayo ngaku? 🙂

Nah, buat kalian yg masih belum dapat membedakan kedua jenis tembung ini, coba pahami perbedaanya disini ya?

Bila diringkas, pepindhan ialah membandingkan sesuatu dgn sesuatu yg lain tetapi tak berlebihan.

Pembandingnya pepindhan mampu sesuatu yg faktual, fiksi, abstrak atau apa saja yg mampu dibentuk perbandingan.

Contoh pepindhan “mlayune banter kaya angin” artinya larinya kencang secepat angin.

Sementara panyandra jika ditinjau dr arti kalimat berasal dr kata candra. Menurut Poerwadarminta yakni sesuatu yg menceritakan wujud sesuatu dgn pepindhan.

Secara umum, panyandra dapat kita simpulkan selaku pepindhan khusus. Misalnya serpihan tubuh insan yg khusus seperti rambut & hidung.

Selain itu, panyandra pula diartikan selaku sesuatu yg menggambarkan sebuah keadaan. Misalnya panyandra untuk trend, panyandra gambaran orang minum dr satu seloki hingga sepuluh seloki.

Contoh lain, seorang wanita yg sangat cantik mampu kita umpamakan “ayune pindha Bathari Kamaratih” ini contoh pepindhan.

Tetapi tatkala kita mulai membuat perumpamaan pada potongan tubuhnya, maka disebut dengan panyandra. Contoh rambute ngembang bakung.

Berbeda dgn pepindhan, maka dlm panyandra kita tak senantiasa menggunakan kata mirip : kaya, lir, kadya tetapi langsung saja ke dlm kalimatnya.

Sampai disini paham tidak? 🙂 Semoga paham ya?

Nah, jadi perlu daya imajinasi ya sahabat untuk membedakan apakah termasuk acuan pepindhan atau teladan panyandra?

Namun, kalau sudah mengetahui konsep & ciri ciiri tembung tersebut maka akan lebih gampang untuk dibedakan.

Penjelas ini sekaligus menjadi final pembelajaran kawruh basa Jawa hari ini ya teman dekat.

Tetap semangat & jangan jenuh untuk mencar ilmu 🙂

Terimakasih sudah berkunjung. Semoga dapat memperbesar wawasan & gampang-mudahan berfaedah.

Baca Juga :

Tembung Yogyaswara 

  Contoh Tembang Dhandanggula & Arti {Watak, Paungeran, Makna}