√ Fungsi dan Contoh Rarangken Hareup N, M, Ng, Nga, Ny

wargamasyarakat.org, Salam Haneut! Secara morfologis, dlm bahasa Sunda ada bentuk kata yg disebut dgn kecap salancar & kecap rundayan.

Kecap salancar dalah kata yg dibangun oleh satu morfem dasar, sedangkan kecap rundayan atau kata turunan yakni kata yg dibangun oleh rarangkén pada morfem dasar.

Rarangkén, dlm bahasa Indonesia disebut imbuhan atau afiks. Rarangkén memiliki arti leksikal & bersifat kauger (terikat). Ia tak bisa berdiri sendiri, melainkan harus digabungkan dgn kata dasar.

Rarangkén kecap terbagi menjadi lima macam, yakni:

• Rarangken hareup (awalan)

• — tengah (sisipan)

• — barungan (barung)

• — tukang (akhiran)

• — bareng (adonan awalan & akhiran)

Rarangken hareup atau awalan terdiri atas beberapa jenis. Salah satunya yaitu awalan nasal atau suara hidung, yakni N-. Awalan N- akan berubah bentuk menjadi m-, ny-, ng-, nga-, & nge- tatkala menghadapi aksara-karakter tertentu.

Fungsi awalan nasal (n-, m-, ny-, ng-, nga-, & nge-)

1. Verba, nomina, adjektiva yg berawalan nasal menunjukkan pekerjaan aktif (nginum = minum).

2. Verba yg berawalan nasal & berakhiran -keun, memperlihatkan pekerjaan aktif kausatif atau mengandung arti mengadakan (nuduhkeun = memperlihatkan).

3. Verba yg berawalan nasal & berakhiran -an, menawarkan pekerjaan aktif atau aktif berulang. (nincakan = menginjak-injak)

4. Nomina berawalan nasal atau berawalan si- diberi awalan nasal & akhiran -an atau -keun, menjadi aktif transitif, kausatif (nyibeungeutan = mencuci wajah seseorang).

5. Verba aktif (nasal + verba) berawalan mang- & berakhiran -keun, memperlihatkan dua objek, yaitu objek yg satu lagi yg berkepentingan (mangnyokotkeun = mengambilkan untuk …).

6. Verba aktif (nasal + verba) berawalan pa-, menunjukkan alat untuk memenuhi yg disebut oleh kata dasarnya (paneunggeul = pemukul → alat untuk menghantam).

Baca Juga: √ Kumpulan 25 Pepeling Sunda keur Kahirupan dari Peribahasa

Perubahan bentuk & contoh kata berawalan n-, m-, ny-, ng-, nga-, & nge-

1. Awalan N- mengambil alih aksara T

Huruf T pada aksara permulaan kata dasar hilang, diganti oleh N. Contohnya:

N- + KK	Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
	Taék	Naék	Naik
	Takol	Nakol	Memukul
	Tulung	Nulung	Menolong
	Tincak	Nincak	Menginjak
	Teuteup	Neuteup	Menatap
	Ténjo	Nénjo	Melihat
	Titah	Nitah	Menyuruh
	Tajong	Najong	Menendang
N- + KK + -keun	Tutur	Nuturkeun	Mengikuti
	Tempo	Nempokeun	Mengamati
N- + KK + -an	Teunggeul	Neunggeulan	Memukuli
	Tuar	Nuaran	Menebangi
	Tincak	Nincakan	Menginjak-injak
Mang + N- + KK + -keun	Tampiling	Mangnampilingkeun	Menamparkan untuk

2. Rarangkeun hareup N- berubah jadi NY- tatkala menghadapi aksara C, J, & S

N- + KK	Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
	Ciduh	Nyiduh	Meludah
	Jejek	Nyejek	Menginjak
	Séblok	Nyéblok	Menyiram
N- + KK + -keun	Susah	Nyusahkeun	Menyusahkan
	Suntrung	Nyuntrungkeun	Mendorong
	Cocok	Nyocokkeun	Mencocokkan
NY- + KK + -an	Cabak	Nyabakan	Meraba-raba
	Cekel	Nyekelan	Memegang
	Jejek	Nyejekan	Menginjak-nginjak
N- + KB + -an	Simbut	Nyimbutan	Menyelimuti
N- + Si + KB + -an	Beungeut	Nyibeungeutan	Membasuh wajah seseorang
Mang + N- + KK + -keun	Cokot	Mangnyokotkeun	Mengambilkan untuk
	Suntik	Mangnyuntikkeun	Menyuntikkan untuk
Pa + N- + KK	Cokél	Panyokél	Penyungkil

3. Awalan N- berganti jadi M tatkala menghadapi P & B

N- + KK	Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
	Pacul	Macul	Mencangkul
	Bawa	Mawa	Membawa
	Buka	Muka	Membuka
N- + KK + -keun	Beresih	Meresihkeun	Membersihkeun
	Bérés	Méréskeun	Membereskan
	Papag	Mapagkeun	Menjemput
N- + KK + -an	Bungkus	Mungkusan	Membungkusi
	Potong	Motongan	Memotong-motong
	Panggul	Manggulan	Memikul dengan-cara berulang
N- + KB + -an	Panto	Mantoan	Memasangkan pintu
Mang + N- + KK + -keun	Cokot	Mangnyokotkeun	Mengambilkan untuk
	Suntik	Mangnyuntikkeun	Menyuntikkan untuk
Pa + N- + KK	Cokél	Panyokél	Penyungkil

4. N- berubah jadi NG tatkala menghadapi K

N- + KB	Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
	Korong	Ngorong	Mengupil
N- + KS	Kasep	Ngasep	Memoles wajah agar kasep (tampan)
N- + KK	Keureut	Ngeureut	Mengerat
N- + KB + -an	Karung	Ngarungan	Memasukkan ke dlm karung
	Kantong	Ngantongan	Memasukkan ke dlm kantong
	Kérésék	Ngérésékan	Memasukkan ke dlm kantong kresek
N- + KK + -an	Kenyot	Ngenyotan	Menyedoti
Mang + N- + KB + -an + -keun	Karung	Mangarungankeun	Memasukkan ke dlm karung untuk
Mang + N- + KB + -keun	Kadék	Mangadékkeun	Menebaskkan untuk
Pa + N- + KK	Kait	Pangait	Pengait
	Keureut	Pangeureut	Alat untuk mengerat

5. N- berganti jadi NG tatkala menghadapi abjad vokal

N- + KK	Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
	Inum	Ngimum	Minum
	Olah	Ngolah	Mengolah
	Omong	Ngomong	Bicara
N- + KK + -keun	Alung	Ngalungkeun	Melemparkan
	Eundeuk	Ngeundeukkeun	Menggoyangkan
N- + KK + -an	Inum	Nginuman	Meminumi/ memberi minum
	Ambek	Ngambekan	Memarahi
Mang + N- + KK + -keun	Anteur	Manganteurkeun	Mengantarkan untuk
Pa + N- + KK	Ajul	Pangajul	Galah

6. N- berubah jadi NGA

N- + KK	Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
	Bagi	Ngabagi	Membagi
	Dahar	Ngadahar	Memakan
	Dadak	Ngadadak	Mendadak
	Rebut	Ngarebut	Merebut
	Huleng	Ngahuleng	Termenung
	Gugu	Ngagugu	Menuruti
N- + KB	Guru	Ngaguru	Berguru
N- + KS	Wadul	Ngawadul	Berbohong
	Ruksak	Ngaruksak	Merusak
N- + KK + -keun	Rebut	Marebutkeun	Memperebutkan
	Béja	Ngabéjakeun	Melaporkan
	Geuing	Ngageuingkeun	Membangunkan
N- + KK + -an	Dahar	Ngadaharan	Memakani
	Jajan	Ngajajanan	Menjajani
N- + KB + -an	Baju	Ngabajuan	Memakaikan baju pada seseorang
Mang + N- + KK + -keun	Dorong	Mangadorongkeun	Mendorongkan untuk

7. N- berubah jadi NGE

Kata Dasar	Kecap Rundayan	Artinya
Pél	Ngepél	Mengepel
Cap	Ngecap	Mengecap

Keterangan:

KK = Kata Kerja (Verba)

KS = Kata Sifat (Adjektiva)

KB = Kata Benda (Nomina)

Demikianlah, mudah-mudahan berguna.