close

√ 17 Jenis Pupuh Sunda, Ciri dan Contoh Liriknya

wargamasyarakat.org, Salam Haneut! Jumlah pupuh Sunda semuanya ada 17 jenis. Setiap jenis pupuh Sunda mempunyai ciri tema cerita, guru wilangan & guru lagu yg berlawanan satu sama lain.

Guru wilangan adalah engang atau suku kata di setiap baris/ padalisan. Sedangkan guru lagu yakni sora vokal tungtung (suara vokal ujung baris).

Pupuh yakni bentuk puisi tradisional Jawa & Sunda yg memiliki jumlah suku kata & rima tertentu di setiap barisnya. Puisi Sunda yg memakai patokan pupuh yakni guguritan & wawacan.

17 Jenis Pupuh Sunda & Contoh Liriknya

1. Pupuh Kinanti

Watek atau tema cerita kinanti yakni ngadagoan, nganti-nganti, aya nu diarep arep, prihatin. Artinya menunggu, atau ada yg ditungguin. Sapada (bait) kinanti terdiri atas 6 padalisan (baris). Guru lagu & guru wilangan kinanti yaitu 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i.

Contoh lirik pupuh kinanti

Néléngnéngkung asih indung

nu ngayuga beurang peuting

beurang dijaga kamelang

peuting dijaring kaeling

muga manjang dina beurang

muga éling dina peuting

Contoh kinanti di atas setiap padalisan/ barisnya dibangun oleh 8 guru wilangan (engan/ suku kata). Guru lagu (sora vokal tungtung/ suara vokal ujung baris) sesuai dgn persyaratan, yakni baris pertama u, baris kedua i, baris ketiga a, baris keempat i, baris kelima a, baris keenam i.

2. Asmarandana

Ciri atau tema cerita asmarandana nyaeta silih asih, kasmaran atau bercerita tentang cinta. Sapada asmarandana terdiri atas 7 padalisan yg dibangun oleh guru lagu & guru wilangan 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a.

Contoh lirik pupuh Asmarandana

Hirup kudu silih asih

silih asih jeung sasama

hirup tong nepi ka poho

ka dulur-dulur nu aya

lamun ka dulur nyaah

hirup teh bakal rahayu

rahayu jeung loba harta

3. Dangdanggula

Tema kisah dangdanggula yakni agung atau agem. Guru lagu & guru wilangan dangdanggula yakni 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a. Sapada dangdanggula terdiri atas 10 padalisan.

Contoh lirik pupuh dangdanggula

Mega beureum surupna geus burit

Ngalanglayung panas pipikiran

Cikur jangkung jahe koneng

Naha teu palay tepung

Sim abdi mah ngabeunying leutik

Ari ras cimataan

Gedong tengah bahari

Ulah kapalang nya bela

Paripaos gunting pameulahan gambir

Kacipta salamina

4. Sinom

Ciri tema sinom yakni bahagia & besar hati. Satu bait sinom terdiri atas 9 baris. Guru lagu & guru wilangan yaitu 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a.

Contoh lirik pupuh sinom

Harta pada nareangan

harti pada nyararungsi

sabab duanana guna

harti bisa mere bukti

harta pon kitu deui

bisa ngabul nu di maksud

neudunan sakahayang

tetapi harta gancang leungit

mungguh harti mangfaat dunya akherat

5. Pangkur

Watak pangkur adahal keuheul & lumampah, artinya kecewa/murka & perjalanan. Jumlah padalisan dlm sapada pangkur yakni 7 padalisan (baris). Guru wilangan & guru lagu pangkur yaitu 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i.

Contoh lirik pupuh pangkur

Lamun maneh boga rasa

peupeujeuh ulah nganyerikeun ati

pedah kuring teu satuju

ka maneh anu maksa

maksakeun sagala cara nu teu luyu

teu luyu jeung barerea

hirup mah kudu tarapti

6. Pupuh Mijil

Tema kisah mijil adalah simpé (sepi), sedih, galau. Jumlah baris dlm sebait pupuh mijil yakni 6 baris. Guru wilangan & guru lagu mijil yaitu 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u.

Contoh lirik pupuh mijil

Mesat ngapung putra Sang Arimbi

Jeung mega geus awor

Beuki lila beuki luhur bae

Larak-lirik ninggali ka bumi

Milari sang rai

Pangeran Bimanyu

 7. Durma

Ciri tema durma ialah isinya perihal napsu & perang. Sapada durma dibangun oleh 7 padalisan. Guru lagu & guru wilangan durma adalah 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i.

Contoh lirik pupuh durma

Moal ngejat sanajan ukur satapak

geus dipasti ku jangji

mun tacan laksana

numpes musuh sarakah

heunteu niat seja balik

najan palastra

mati di medan jurit

8. Maskumambang

Isi kisah maskumambang ialah perihal nyeri (sakit), nalangsa (murung), peurih (pedih). Sebait maskumambang terdiri atas 4 baris, dgn guru guru wilangan & guru lagu 12i, 6a, 8i, 8a.

Contoh lirik pupuh maskumambang

Naha abong abong teuing

Nasib abdi jadi binatang

Digawekeun berang peting

Dirangket taya ras rasan

9. Pucung

Pucung berisi tentang piwuruk (hikmah/ pepatah) atawa banyol (lelucon). Jumlah baris dlm satu bait pucung ada 4 baris. Guru wilangan & guru lagu pucung yaitu 12u, 6a, 8i/o, 12a.

Contoh lirik pupuh pucung

Lutung buntung luncat kana tunggul gintung

Monyet loréng leupas

Luncat kana pager déngdék

Bajing kuning jaralang belang buntutna

10. Balakbak

Balakbak isinya heureuy (guyon), pikaseurieun (banyolan). Sapada balakbak ada 3 padalisan, guru wilangan & guru lagu balakbak ialah 15é, 15é, 15é.

Contoh lirik pupuh balakbak

Dayeuh  Bandung  kiwari  teuing  ku  rame, araheng

gedong-gedong  pajangkung-jangkung  wangunna, alagreng

tutumpakan-tutumpakan  balawiri  lalar  liwat, garandeng

11. Magatru

Magatru isinya prihatin & lulucon. Dalam sebait magatru terdiri atas 5 baris. Dibangun dgn guru jumlah suku kata & bunyi vokal ujung baris 12u, 8i, 8u, 8i, 8o.

Contoh lirik pupuh magatru

Majalaya, Ciparay, Banjaran, Bandung

Kopo reujeung Cisondari

Cicalengka, Ujung Berung

Rajamandala, Cimahi

Leles, Limbangan, Tarogong

12. Wirangrong

Sesuai namanya, wirangrong isinya wirang atau periode (malu). Sebait wirangrong terdiri atas 6 baris. Setiap baris terdiri atas 8 suku kata, dgn guru lagu 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a.

Contoh lirik pupuh wirangrong

Barudak mangka ngalarti

Ulah rek kadalon-dalon

Enggon-enggon nuntut elmu

Mangka getol mangka tigin

Pibekeleun sararea

Modal bakti ka nagara

13. Gambuh

Gambuh ialah jenis pupuh yg tema ceritanya galau, samar polah (bingung harus melakukan apa). Jumlah baris dlm satu bait gambuh ada 5 baris. Jumlah suku kata & suara vokal ujung tiap baris gambuh yakni 7u, 10u, 12i, 8u, 8o.

Contoh lirik pupuh gambuh

Ngahuleng banget gundah

Heunteu jelas kamana nya indit

Turug-turug harita teh, enggeus burit

Panonpoe geus rek surup

Keueung sieun, aya meong 

14. Ladrang

Ladrang isinya mirip dgn balakbak, yaitu banyol, heureuy (guyon, lelucon). Jumlah baris pada bait ladrang ada 4. Guru wilangan & guru lagu ladrang adalah 10i, 4a, 8i, 12a.

Contoh lirik pupuh ladrang

Aya hiji rupa sato leutik

Engkang-engkang, engkang-engkang

Sok luluncatan di cai

Ari bangun arek sarupa jeung lancah

15. Lambang

Lambang isinya heureuy (banyol) namun lebih parah dibanding balakbak & ladrang. Dalam satu bait lambang terdiri atas 4 baris. Jumlah suku kata & bunyi vokal ujung tiap barisnya sama, yaitu 8a, 8a, 8a, 8a.

Contoh lirik pupuh lambang

Nawu kubang sisi tegal

Nyiar bogo meunang kadal

Atuh teu payu dijual

Rek didahar da teu halal

16. Gurisa

Gurisa ciri temanya tamba kesel, pangangguran (gabut). Jumlah baris gurisa dlm satu baitnya ada 8 baris. Masing-masing baris terdiri atas 8 suku kata & bunyi vokal ujungnya sama yakni 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a.

Contoh lirik pupuh gurisa

Hayang teuing geura beurang

geus beurang rék ka Sumedang

nagih kanu boga hutang

mun meunang rék meuli soang

tetapi najan henteu meunang

teu rék buru buru mulang

rék tuluy guguru nembang

jeung diajar nabeuh gambang

17. Jurudemung

Ciri tema jurudemung yakni isinya ihwal rasa kaduhung, hanjelu (penyesalan). Sapada jurudemung terdiri atas 5 padalisan. Guru wilangan & guru lagu jurudemung yakni 8a, 8u, 6i, 8a, 8u.

Contoh lirik pupuh jurudemung

Mungguh nu hirup di dunya

Ku kersaning anu agung

Ku kersaning anu agung

Geus pinasti panggih

Geus pinasti

Geus pinasti panggih

Jeung dua rupa masalah

Senang paselang jeung galau

Dari uraian singkat di atas, ciri-ciri 17 jenis pupuh Sunda mampu dilihat pada tabel di bawah ini.

No. Nama Jenis Pupuh Ciri Tema Cerita Guru Wilangan & Guru Lagu
1. Kinanti Ngadagoan, nganti-nganti (menunggu), prihatin 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
2. Asmarandana Silih asih, kasmaran (cinta) 8i, 8a, 8é/o, 8a, 7a, 8u, 8a
3. Dangdanggula Agung, agem 10i, 10a, 8o/e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
4. Sinom Senang & bangga 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a
5. Pangkur Keuheul & lumampah, artinya kecewa/marah & perjalanan 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i
6. Mijil Simpé (sepi), sedih, galau 10i, 6o, 10é, 10i, 61, 6u
7. Durma Napsu & perang 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
8. Maskumambang Nyeri (sakit), nalangsa (murung), peurih (pedih) 12i, 6a, 8i, 8a
9. Pucung Piwuruk (nasihat/ pepatah) atawa banyol (lelucon) 12u, 6a, 8i/o, 12a
10. Balakbak Heureuy (guyon), pikaseurieun (banyolan) 15é, 15é, 15é
11. Magatru Prihatin & lulucon 12u, 8i, 8u, 8i, 8o
12. Wirangrong Wirang atau masa (aib) 8i, 8o, 8u, 8i, 8a, 8a
13. Gambuh Bingung, samar polah (bingung mesti melakukan apa) 7u, 10u, 12i, 8u, 8o
14. Ladrang Banyol, heureuy (guyon, lelucon) 10i, 4a, 8i, 12a
15. Lambang Heureuy (banyol) tetapi lebih parah dibanding balakbak & ladrang 8a, 8a, 8a, 8a
16. Gurisa Tamba kesel, pangangguran (gabut) 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a, 8a
17. Jurudemung Kaduhung, hanjelu (penyesalan) 8a, 8u, 6i, 8a, 8u

Demikian, gampang-mudahan artikel ini berguna.

  √ Perbedaan Paparikan, Rarakitan, dan Wawangsalan