Wangenan Tatakrama Basa Sunda
A. Istilah tatakrama basa Sunda dipake pikeun gaganti perumpamaan undak-usuk basa Sunda, sabada Kongrés Basa Sunda 1988 di Cipayung, Bogor. Mangrupa salasahiji hasil tina éta kongrés.
Awalna éta ragam basa mangrupa panta – panta (tahap-tahap) basa pikeun ngabédakeun satatus sosial kelompok ménak jeung kelompok somah atawa cacah. Tapi kiwari, sabada merdéka kagunaanana robah jadi alat pikeun silihormat jeung silihajen.
B. Basa Hormat
a. Basa Hormat keur ka Sorangan
Ragam basa hormat keur ka sorangan teh anu dina desain undak-usuk basa Sunda mah disebutna basa sedeng. Nyaéta basa hormat anu dipaké keur ka sorangan, boh nyarita jeung sasama, boh nyarita jeung ka saluhureun atawa ka sahandapeun. Salian ti éta, dipaké oge pikeun nyaritakeun sasama ka saluhureun jeung nyaritakeun sahandapeun.
Aya sawatara kecap, utamana maké kecap pun upama dirobah jadi basa hormat keur ka sorangan. Upamana baé: pun adi, pun bapa, pun lanceuk, jeung pun biang.
Kecap-kecap basa hormat keur ka sorangan, di antara: wangsul, dongkap, meser, hoyong, neda, mondok, nguping jeung mios.
b. Basa Hormat keur ka Batur
Basa hormat keur ka batur dina konsep undak-usuk basa Sunda mah disebutna basa lemes. Nyaeta ragam basa hormat anu dipake (dilarapkeun) ka batur, boh ka sasama, boh ka sahandapeun atawa saluhureun. Salian ti éta, bahasa hormat keur ka batur oge dipake nyaritakeun saluhureun, boh ka sasama, boh ka saluhureun atawa sahandapeun.
Kecap-kecap anu patali jeung pancakaki lazimdipiheulaan ku kecap tuang. Upamana baé: tuang rai, tuang rama, tuang ibu, jeung tuang eyang.
Kecap-kecap basa hormat keur ka batur, di antara: mulih, candak, angkat, kulem, sumping, jeung ngadangu.
Basa hormat, boh basa hormat keur ka batur, ka sorangan boh basa hormat keur ka batur, biasa dipaké upama urang nyarita jeung nu can wanoh, sanajan ka sahandapeun.
C. Basa Loma
Basa loma teh nyaéta ragam basa anu dipaké ka sasama atawa ka babaturan anu geus loma, dina suasana anu loma. Sabab sanajan jeung babaturan ogé upama nyarita dina suasana resmi mah, upamana baé dina rapat atawa diskusi, sok ngagunakeun basa hormat.
Basa loma dipaké oge dina goresan pena ilmiah, berita, jeung artikel. kecap-kecap basa loma di antarana: Balik, datang, dahar saré jeung indit.
D. Basa Kasar
Basa berangasan atawa basa agresif pisan nyaéta basa anu sok dipaké ku nu keur ambek, paséa, nyarékan, ngecé, jeung ka sato, basa bernafsu mampu ogé disebut basa teu hormat. Contona: aing, sia, kokod, hulu, nyatu, jeung mantog. Dicutat tina: Galuring Basa Sunda Pikeun Siswa SD, SLTP, SMU, jeung Umum Tahun 2001 Hal: 278 – 279 – 280 Ku-Drs.Budi Rahayu Tamsyah. Spk