Kumpulan Babasan jeung Paribasa Sunda
Ku: Drs. Tatang Sumarsono.
Paribasa jeung Babasan Sunda mangrupakeun bagean tina kahirupan tur milu ngajembaran Basa Sunda sarta miboga kalungguhan anu pènting pikeun panyaturna. Tacan kapaluruh sacara pasti, komo mun tepi kabilangan taunna, ti mimiti iraha gelarna èta rupa-rupa babasan jeung paribasa tèh; ngan waè gedè kamungkinan henteu sawaktu. Dina harti, mungkin aya anu gelarna geus heubeul pisan jeung deuih anu diduga rada beh dieu. Anu dipake ukuran heubeul jeung anyar teh diantarana ungkara kecap atawa frasa, adegan kalimah, atawa eusi anu dikandungna.
Conto babasan anu diduga geus heubeul upamana janget kinatelon, anu maksudna turunan hadè boh ti indung boh ti bapa (ilaharna dilarapkeun ka sasatoan, mun ayeuna mah istilahna hibrida). Boh kecap janget atawa kinatelon, kiwari asa geus tara kadènge digunakeun. Éta mah naha rèk dina paguneman sapopoè, naha rèk dina basa tinulis.
Ana kitu, bisa jadi èta tèh kecap Sunda buhun anu kiwari geus henteu dipikawanoh ku panyatur Basa Sunda. Bèda deui upamana jeung paribasa jualan peda ka Cirebon anu ungkarana babari pisan kaharti, tur kecap-kecapna masih kènèh produktif digunakeun dina paguneman sapopoè. Ku urang mampu karampa, gelarna èta paribasa tèh sanggeus Urang Sunda wawuh kana peda jeung Cirebon, anu bawirasa geus rada bèh dieu. Lian ti èta, aya deuih paribasa anu prosès gelarna bias direkonstruksi, dipatalikeun jeung hiji pajamanan Culturalstelsel (Tanam Paksa).
Sajaba ti babasan atawa paribasa anu dianggo pituin Sunda, aya deuih anu hasil injeuman tina basa batur, pangpangna Basa Jawa. Malah sakapeung mah dipaselupkeun jeung Basa Sunda. Anu sagemblengna Basa Jawa misalna waè: sadom araning baraja, sakunang araning geni. Ari nu paselup contona terbelakang pawongan Kitu deui sanggeus Urang Sunda ngagem Islam, teu saeutik idiom tina Islam anu ngajanggèlèk jadi babasan atawa paribasa, contona : kokoro manggih mulud, puasa manggih lebaran.
Dina prak-prakan urang ngedalkeun omongan, babasan atawa paribasa teh sok dalit gumulung, jadi bab tina ungkara kalimah. Timbul pertanyaan, naon tujuanana ngagunakeun babasan atawa paribasa dina omongan tèh ? Anu paling utama nyaèta pikeun ngagambarkeun hiji kaayaan, pamadegan, angen-angen atawa kahayang kalawan merenah, singget, ngepas, lantip, jeung èndah sakumaha anu dipimaksud ku si panyatur. Contona waè dina paguneman dihandap ieu:
” Bèjana anu osok pirajeunan ngala bungbuahan di kebon tèh anak tatangga urang anu imahna ditungtung kalèr tèa. Abong heueuh, tuda bapana ogè baheula sok resep ceceremed,” ceuk Bi Jumsih : “Ah, tuda uyah tara tèès ka luhur atuh. Ibi, ” Nyi Holisoh mairan”.
Ku ngedalkeun ungkara uyah tara tèès kaluhur, anu keur paguneman bieu teh pribadi ngarti kana maksudna; teu kudu diterangkeun deui sajèntrèna yèn kalakuan gorèng anu dipilampah ku anak biasana mah karena aya turunan ti kolotna. Ku ngedalkeun èta paribasa, omongan tèh leuwih ringkes jeung kesanna leuwih anteb. Bèda upama jeung loamun ngedalkeun: “Ah, tuda kalakuan gorng anu dipilampah ku anak biasana mah lantaran aya turunan ti kolotna”.
Conto ngeunaan babasan jeung paribasa Sunda:
Paribasa jeung Babasan Sunda mangrupakeun bagean tina kahirupan tur milu ngajembaran Basa Sunda sarta miboga kalungguhan anu pènting pikeun panyaturna. Tacan kapaluruh sacara pasti, komo mun tepi kabilangan taunna, ti mimiti iraha gelarna èta rupa-rupa babasan jeung paribasa tèh; ngan waè gedè kamungkinan henteu sawaktu. Dina harti, mungkin aya anu gelarna geus heubeul pisan jeung deuih anu diduga rada beh dieu. Anu dipake ukuran heubeul jeung anyar teh diantarana ungkara kecap atawa frasa, adegan kalimah, atawa eusi anu dikandungna.
Conto babasan anu diduga geus heubeul upamana janget kinatelon, anu maksudna turunan hadè boh ti indung boh ti bapa (ilaharna dilarapkeun ka sasatoan, mun ayeuna mah istilahna hibrida). Boh kecap janget atawa kinatelon, kiwari asa geus tara kadènge digunakeun. Éta mah naha rèk dina paguneman sapopoè, naha rèk dina basa tinulis.
Ana kitu, bisa jadi èta tèh kecap Sunda buhun anu kiwari geus henteu dipikawanoh ku panyatur Basa Sunda. Bèda deui upamana jeung paribasa jualan peda ka Cirebon anu ungkarana babari pisan kaharti, tur kecap-kecapna masih kènèh produktif digunakeun dina paguneman sapopoè. Ku urang mampu karampa, gelarna èta paribasa tèh sanggeus Urang Sunda wawuh kana peda jeung Cirebon, anu bawirasa geus rada bèh dieu. Lian ti èta, aya deuih paribasa anu prosès gelarna bias direkonstruksi, dipatalikeun jeung hiji pajamanan Culturalstelsel (Tanam Paksa).
Sajaba ti babasan atawa paribasa anu dianggo pituin Sunda, aya deuih anu hasil injeuman tina basa batur, pangpangna Basa Jawa. Malah sakapeung mah dipaselupkeun jeung Basa Sunda. Anu sagemblengna Basa Jawa misalna waè: sadom araning baraja, sakunang araning geni. Ari nu paselup contona terbelakang pawongan Kitu deui sanggeus Urang Sunda ngagem Islam, teu saeutik idiom tina Islam anu ngajanggèlèk jadi babasan atawa paribasa, contona : kokoro manggih mulud, puasa manggih lebaran.
Dina prak-prakan urang ngedalkeun omongan, babasan atawa paribasa teh sok dalit gumulung, jadi bab tina ungkara kalimah. Timbul pertanyaan, naon tujuanana ngagunakeun babasan atawa paribasa dina omongan tèh ? Anu paling utama nyaèta pikeun ngagambarkeun hiji kaayaan, pamadegan, angen-angen atawa kahayang kalawan merenah, singget, ngepas, lantip, jeung èndah sakumaha anu dipimaksud ku si panyatur. Contona waè dina paguneman dihandap ieu:
” Bèjana anu osok pirajeunan ngala bungbuahan di kebon tèh anak tatangga urang anu imahna ditungtung kalèr tèa. Abong heueuh, tuda bapana ogè baheula sok resep ceceremed,” ceuk Bi Jumsih : “Ah, tuda uyah tara tèès ka luhur atuh. Ibi, ” Nyi Holisoh mairan”.
Ku ngedalkeun ungkara uyah tara tèès kaluhur, anu keur paguneman bieu teh pribadi ngarti kana maksudna; teu kudu diterangkeun deui sajèntrèna yèn kalakuan gorèng anu dipilampah ku anak biasana mah karena aya turunan ti kolotna. Ku ngedalkeun èta paribasa, omongan tèh leuwih ringkes jeung kesanna leuwih anteb. Bèda upama jeung loamun ngedalkeun: “Ah, tuda kalakuan gorng anu dipilampah ku anak biasana mah lantaran aya turunan ti kolotna”.
Conto ngeunaan babasan jeung paribasa Sunda:
Abang-abang lambè :
Kecap abang dina ieu babasan hartina beureum. Ari lambè atawa lambey kaasup kana basa ragam hormat, anu dina basa ragam lomana saharti jeung biwir. Sarèrèa ogè geus apal, gunana biwir tèh diantarana pikeun nyarita.
Kecap abang dina ieu babasan hartina beureum. Ari lambè atawa lambey kaasup kana basa ragam hormat, anu dina basa ragam lomana saharti jeung biwir. Sarèrèa ogè geus apal, gunana biwir tèh diantarana pikeun nyarita.
Babasan kakak-abang lambè hartina nyarita ukur pikeun ngangeunahkeun hatè batur wungkul, namun teu terus jeung hatè, atawa teu jeung prakna. Ieu babasan tèh sakapeung robah ungkarana jadi ukur lalambè.
Abong biwir teu diwengku :
Kecap wengku dina ieu paribasa maksudna palipid barang anyaman (boboko, nyiru, cecempeh, tampir) di sakurilingeun sisina, sangkan jadi weweg. Ari biwir mah mèmang teu makè wengku, jadi bias dipunyan-penyon sakahayang, maksudna bias jeung laluasa dipakè ngedalkeun omongan kumaha waè ogè.
Kecap wengku dina ieu paribasa maksudna palipid barang anyaman (boboko, nyiru, cecempeh, tampir) di sakurilingeun sisina, sangkan jadi weweg. Ari biwir mah mèmang teu makè wengku, jadi bias dipunyan-penyon sakahayang, maksudna bias jeung laluasa dipakè ngedalkeun omongan kumaha waè ogè.
Ieu paribasa tèh sakapeung ungkara sok ditambahan jadi abong biwir teu diwengku, abong lètah teu tulangan, tumerap ka jalma anu ngomongna sakarep-karep (teu jeung wiwaha), teu ngingetkeun bakal kumaha pibalukareunana pikeun batur, nu penting asal disada.
Adat kakurung ku iga :
Kecap adat dina ieu paribasa maksudna tabèat atawa kabiasaan anu tumerap ka hiji jalma. Jadi lain adab dina harti kabiasaan anu engkèna bras kana tradisi. Ungkara kakurung ku iga nuduhkeun aya dina jero iga. Ari iga tèh nyaèta bagian awak urang di sisi kenca jeung katuhu, antara dada jeung tonggong, handapeun kèlèk, luhureun cangkèng.
Kecap adat dina ieu paribasa maksudna tabèat atawa kabiasaan anu tumerap ka hiji jalma. Jadi lain adab dina harti kabiasaan anu engkèna bras kana tradisi. Ungkara kakurung ku iga nuduhkeun aya dina jero iga. Ari iga tèh nyaèta bagian awak urang di sisi kenca jeung katuhu, antara dada jeung tonggong, handapeun kèlèk, luhureun cangkèng.
Tah tabèat hiji jalma tèh dipapandèkeun aya dina jeroan iga. Geus kasawang, kumaha hèsèna ngarobah pasipatan hiji “barang” anu aya dina jero awak. Paribasa di luhur ieu tèh ngandung harti (tabèat atawa kabiasaan) goring anu geus maneuh, tur hèsè dipiceunna.
Adèan ku kuda beureum :
Kecap adean tèh patalina jeung kuda, miboga dua harti. Kahiji, peta kuda meunang ngahaja malajar (ngalatih), misalna waè nyirig atawa renggong; kadua, tumpak kuda disina ningkah. Dina ieu paribasa digunakeunana èta kecap tèh leuwih keuna dina harti nu kadua.
Kecap adean tèh patalina jeung kuda, miboga dua harti. Kahiji, peta kuda meunang ngahaja malajar (ngalatih), misalna waè nyirig atawa renggong; kadua, tumpak kuda disina ningkah. Dina ieu paribasa digunakeunana èta kecap tèh leuwih keuna dina harti nu kadua.
Paribasa adèan ku kuda beureum hartina ginding ku banda (papakean) batur (meunang nginjeum). Antara ungkara paribasa jeung hartina memang taya patalina, sabab gèdè kamungkinan asalna mangrupa sisindiran:
∘ Adèan ku kuda beureum.
∘ Hadè ku banda deungeun.
∘ Hadè ku banda deungeun.
Ngadu Bako :
Barèto aya kabiasaan, dina sareureuhna gawè, biasana pasosorè, lalaki sok tingrariung bari ngobrol ngaler ngidul. Sajeroning kitu tèh maranèhna sok bari siliasaan bako, diicip-icip mana nu pangeunahna. Nya disebut wè ngadu bako.
Barèto aya kabiasaan, dina sareureuhna gawè, biasana pasosorè, lalaki sok tingrariung bari ngobrol ngaler ngidul. Sajeroning kitu tèh maranèhna sok bari siliasaan bako, diicip-icip mana nu pangeunahna. Nya disebut wè ngadu bako.
Harti nu dikandung dina babasan ngadu bako ogè teu jauh ti dinya, nyaèta ngadon ngalohong ngobrol ngalèr ngidul bari teu puguh jejerna, tur anu dikahareupkeunana ogè lain kasus penting.
Agul ku paying butut :
Salasahiji lambing status kamenakan dina jaman bareto nyaèta paying. Dina hal ieu, paying tèh lain digunakeun sakumaha mistina, pikeun niungan lamun hujan atawa panas. Luhur handapna pangkat hiji menak bias dititènan tina payungna.
Salasahiji lambing status kamenakan dina jaman bareto nyaèta paying. Dina hal ieu, paying tèh lain digunakeun sakumaha mistina, pikeun niungan lamun hujan atawa panas. Luhur handapna pangkat hiji menak bias dititènan tina payungna.
Paribasa agul ku paying butut, atawa sakapeung ungkarana robah jadi ngagulkeun paying butut, harti agul kuturunan, atawa ngagulkeun luluhur (bapa, aki, uyut jeung saterusna) diri sorangan, pedah turunan mènak.
Ngajul bulan ku asiwung :
Anu dimaksud asiwung tèh nyaeta kapas meunang meresihan jeung meunang meteng, biasana keur kaperluan mulasara jenazah. Ku urang geus kasawang, bulan mah pamohalan bias diajul ku asiwung, karena tempatna ogè sakitu jauhna, jeung deuih asiwung tèh leuleus, moal bias dipakè ngajul.
Anu dimaksud asiwung tèh nyaeta kapas meunang meresihan jeung meunang meteng, biasana keur kaperluan mulasara jenazah. Ku urang geus kasawang, bulan mah pamohalan bias diajul ku asiwung, karena tempatna ogè sakitu jauhna, jeung deuih asiwung tèh leuleus, moal bias dipakè ngajul.
Paribasa ngajul bulan ku asiwung tèh hartina boga kahayang anu pamohalan bias kalaksanakeun, atawa nyieun tarèkah anu mubadir, moal ngadatangkeun hasil. Paribasa liana anu meh samaksud jeung ngajul bulan ku asiwung nyaèta:
∘ mesèk kalapa ku jara.
∘ anjing ngagogogan kalong.
∘ mesèk kalapa ku jara.
∘ anjing ngagogogan kalong.
Aki-aki tujuh mulud :
Hartina aki-aki nu geus udik pisan. Bisa jadi patalina kecap tujuh jeung kecap mulud tèh ukur diarah purwakantina. Atawa mun dipapandekeun kana pakarang (dina kahirupan urang Sunda aya tradisi meresihan barang pusaka dina saban bulan Mulud), meresihanana ogè kudu tujuh Muludeun, bakat ku kandel karahana. Makara ngagosokna kudu lila lamun haying tepi ka beresih deui tèh.
Hartina aki-aki nu geus udik pisan. Bisa jadi patalina kecap tujuh jeung kecap mulud tèh ukur diarah purwakantina. Atawa mun dipapandekeun kana pakarang (dina kahirupan urang Sunda aya tradisi meresihan barang pusaka dina saban bulan Mulud), meresihanana ogè kudu tujuh Muludeun, bakat ku kandel karahana. Makara ngagosokna kudu lila lamun haying tepi ka beresih deui tèh.
Alus laur hade omè :
Sasaruaan kecap laur tèh nyaèta langgèor; anu pihartieunana nyaèta obahna tubuh dina waktu leumpang. Tepi ka sok jadi kacapangan leumpangna mani ngalanggeor, nuduhkeun cara leumpangna anu alus katènjonna. Tangtu waè lain leumpang bari rurusuhan anu ngalanggèor mah.
Sasaruaan kecap laur tèh nyaèta langgèor; anu pihartieunana nyaèta obahna tubuh dina waktu leumpang. Tepi ka sok jadi kacapangan leumpangna mani ngalanggeor, nuduhkeun cara leumpangna anu alus katènjonna. Tangtu waè lain leumpang bari rurusuhan anu ngalanggèor mah.
Paribasa alus laur hadè omè hartina tegep dedeg pangadegna, rèk di awèwè rèk di lalaki.
Aya bagja teu daulat :
Hartina arèk menang kauntungan atawa bagja, tetapi teu ikhlas.
Hartina arèk menang kauntungan atawa bagja, tetapi teu ikhlas.
Baleg Tampèlè :
Kecap balèg tèh miboga dua harti:
mimiti boga (mimiti ngagunakeun) akal asumsi sarta mimiti
Kecap balèg tèh miboga dua harti:
mimiti boga (mimiti ngagunakeun) akal asumsi sarta mimiti
∘ aya birahi.
∘ bener.
∘ bener.
Ari nu dimaksud tampèlè nyaèta ngaran lauk jarah sabangsa betok leutik, tapi lemes sisitna, sok diadukeun.
Kecap balèg dina babasan balèg tempèlè digunakeun dina harti anu kahiji. Ieu babasan tèh dilarapkeun ka budak (umur welasan taun) anu mimiti mangkat begèr, wanina karek tukangeun, ari hareupeun mah èra kènèh.
Bali geusan ngajadi :
Anu dimaksud bali nyaèta: ari-ari santen nu kaluar (dina ngalahirkeun) sabada kaluar orok robahna tina balè, nyaèta ngaran tempat dina babagian adegan (wawangunan). Bali geusan ngajadi hartina lemah cai atawa kawasan urang dilahirkeun.
Anu dimaksud bali nyaèta: ari-ari santen nu kaluar (dina ngalahirkeun) sabada kaluar orok robahna tina balè, nyaèta ngaran tempat dina babagian adegan (wawangunan). Bali geusan ngajadi hartina lemah cai atawa kawasan urang dilahirkeun.
Balik ngaran :
Hartina ngadon maot di lembur batur, anu balik tèh lain jelemana, tetapi ngaranna wungkul.
Hartina ngadon maot di lembur batur, anu balik tèh lain jelemana, tetapi ngaranna wungkul.
Balung kulit kotok meuting :
Kecap balung dina basa Sunda miboga dua harti:
Kecap balung dina basa Sunda miboga dua harti:
∘ jawèr hayam nu luhurna.
∘ tulang.
∘ tulang.
Dina ieu paribasa, kecap balung tèh dilarapkeun dina harti nu kahiji : Balung kulit kotok meuting hartina henteu beresih pisan hatèna, masih kènèh ngunek-ngunek.
Paribasa sabalikna nyaèta balungbang timur caang bulan opat welas jalan gedè sasapuan, anu hartina iklas atawa beresih hatè.
Banda tatalang raga :
Hartina lamun urang keur manggih karerepet (gering upamana), taya halanganana urang ngajual barang boga sorangan, pikeun ngabèlaan awak sangkan waras deui.
Hartina lamun urang keur manggih karerepet (gering upamana), taya halanganana urang ngajual barang boga sorangan, pikeun ngabèlaan awak sangkan waras deui.
Bantèng ngamuk gajah meta :
Ieu paribasa tèh sakapeung ungkarana robah jadi maung ngamuk gajah meta. Tapi ari harti anu dikandingna mah sarua, nyaèta bancang pakèwuh, ririweuhan, atawa kajadian anu dipikasieun jeung dipikagigis ku urang.
Ieu paribasa tèh sakapeung ungkarana robah jadi maung ngamuk gajah meta. Tapi ari harti anu dikandingna mah sarua, nyaèta bancang pakèwuh, ririweuhan, atawa kajadian anu dipikasieun jeung dipikagigis ku urang.
Batok bulu eusi madu :
Batok bulu teh batok nu can dikerok, sèsa tapasna masih kènèh narapel. Keur mah agresif, katurug-turug goring katènjona deuih. Bèda jeung batok meunang ngerok; leucir semu hèrang, sok dipakè nginum minangka gaganti cangkir atawa gelas.
Batok bulu teh batok nu can dikerok, sèsa tapasna masih kènèh narapel. Keur mah agresif, katurug-turug goring katènjona deuih. Bèda jeung batok meunang ngerok; leucir semu hèrang, sok dipakè nginum minangka gaganti cangkir atawa gelas.
Paribasa batok bulu eusi madu dilarapkeun ka jalma anu goring rupa, namun pinter jeung bageur.
Batok kohok piring semplèk :
Hartina paparabotan anu taya hargana.
Hartina paparabotan anu taya hargana.
Batu turun keusik naèk :
Ieu paribasa tèh sakapeung sok dianggap cangkang sisindiran, anu eusina itu purun ieu daèk. Harti ieu paribasa tèh loba turunan mènak anu teu jareneng, tapi sabalikna loba turunan somah anu jareneng.
Ieu paribasa tèh sakapeung sok dianggap cangkang sisindiran, anu eusina itu purun ieu daèk. Harti ieu paribasa tèh loba turunan mènak anu teu jareneng, tapi sabalikna loba turunan somah anu jareneng.
Bilih aya tutus langkung kepang halang :
Anu dimaksud tutus nyaèta awi meunang meulahan, dipakè nyapit daun kiray keur hateup jeung salian ti èta. Ari kepang hartina anyaman bilik anu biasa, heuleut dua.
Anu dimaksud tutus nyaèta awi meunang meulahan, dipakè nyapit daun kiray keur hateup jeung salian ti èta. Ari kepang hartina anyaman bilik anu biasa, heuleut dua.
Paribasa bilih aya tutus langkung kepang haling tèh hartina bisi aya omongan anu salah atawa matak teu ngeunah kadèngèna. Ieu paribasa tèh saharti jeung : bobo sapanon carang sapakan.
Cangkir emas eusi delan :
Anu dimaksud delan nyaèta tarasi. Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu omonganana alus tur matak kataji pikeun nu ngadèngèkeunana, namun saenyana ari hatèna mah goring.
Anu dimaksud delan nyaèta tarasi. Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu omonganana alus tur matak kataji pikeun nu ngadèngèkeunana, namun saenyana ari hatèna mah goring.
Kacanir bangban :
Anu dimaksud canir nyaèta puhu akar anu rubak, misalna waè akar caringin. Anu rubak pisan mah jaman barèto, sok bias dipakè keur nyieun kikiping (gilinding) padati. Ari bangban nyaèta ngaran tutuwuhan leuweung. Saenyana ari tangkal bangban mah euweuh cariran.
Anu dimaksud canir nyaèta puhu akar anu rubak, misalna waè akar caringin. Anu rubak pisan mah jaman barèto, sok bias dipakè keur nyieun kikiping (gilinding) padati. Ari bangban nyaèta ngaran tutuwuhan leuweung. Saenyana ari tangkal bangban mah euweuh cariran.
Babasan kacanir bangban hartina kawiwirangan atawa meunang woworang. Aya deui nu ngahartikeun ngawangu. Bisa jadi ari maksudna mah padeukeut keneh.
Cara bueuk meunang mabuk atawa kawas bueuk meunang mabuk :
Ieu paribasa dilarapkeun ka jalma anu ngeluk tungkul, atawa teu wanieun ngomong sakemèk-kemèk acan, lantaran rumasa boga dosa.
Ieu paribasa dilarapkeun ka jalma anu ngeluk tungkul, atawa teu wanieun ngomong sakemèk-kemèk acan, lantaran rumasa boga dosa.
Carang takol :
Dilarapkeun ka jelema anu langka pisan ngomong, ari teu perlu-perlu teuing mah.
Dilarapkeun ka jelema anu langka pisan ngomong, ari teu perlu-perlu teuing mah.
Carèham hayameun :
Ieu babasan tèh dilarapkeun ka jalma anu beuki pisan barangdahar, tepi ka langka katembong reureuh nyapèk.
Ieu babasan tèh dilarapkeun ka jalma anu beuki pisan barangdahar, tepi ka langka katembong reureuh nyapèk.
Kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria :
Anu dimaksud awun-awun nyaeta mega hideung di langit. Ari janapria asal kecapna tina jana nu hartina jelema, jeung pria nu hartina dipikaresep. Paribasa kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria hartina mashur, sarèrèa padanyaho.
Anu dimaksud awun-awun nyaeta mega hideung di langit. Ari janapria asal kecapna tina jana nu hartina jelema, jeung pria nu hartina dipikaresep. Paribasa kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria hartina mashur, sarèrèa padanyaho.
Ceuli lentaheun :
Hartina sok sadèngè-dèngèna, najan lain dèngèkeuneunnana, atawa resep ngadèdèngèkeun kagorèngan.
Hartina sok sadèngè-dèngèna, najan lain dèngèkeuneunnana, atawa resep ngadèdèngèkeun kagorèngan.
Cikal Bugang :
Ieu babasan tèh ngandung dua harti:
cikal hirup anu pangheulana gugur di mèdan perang.
Ieu babasan tèh ngandung dua harti:
cikal hirup anu pangheulana gugur di mèdan perang.
Cikaracak ninggang watu, laun-laun jadi legok :
Cikaracak tèh nyaèta cai nu nyarakclakan tina cadas nu nangtawing atawa di jero guha. Harti ieu paribasa nyaèta najan pagawèan sakumaha hèsèna ogè, lamun terus dileukeunan bari junun mah ahirna bakal anggeus.
Cikaracak tèh nyaèta cai nu nyarakclakan tina cadas nu nangtawing atawa di jero guha. Harti ieu paribasa nyaèta najan pagawèan sakumaha hèsèna ogè, lamun terus dileukeunan bari junun mah ahirna bakal anggeus.
Nyokot lèsot, ngeumbing porot :
Hartina sarwa salah, sagala rupa ihtiar teu hasil. Ungkara ieu paribasa tèh sok robah jadi nètè lesot, ngeumbing porot atawa nète semplèk, nincak semplak.
Hartina sarwa salah, sagala rupa ihtiar teu hasil. Ungkara ieu paribasa tèh sok robah jadi nètè lesot, ngeumbing porot atawa nète semplèk, nincak semplak.
Dagang oncom rancatan emas :
Hartina ari modalna gedè kacida, namun bati nu diarahna pohara leutikna.
Hartina ari modalna gedè kacida, namun bati nu diarahna pohara leutikna.
Ngadagoan uncal mabal :
Anu dimaksud mabal nyaèta ngagunakeun jalan (liliwatan), lain anu biasana. Uncal anu mabal nyaèta uncal anu keur diboro, terus lumpatna henteu nyokot jalan parantina, tetapi kalah apruk-aprukan, tepi ka ahirna sasab, teu bisaeun balik deui ka leuweung.
Anu dimaksud mabal nyaèta ngagunakeun jalan (liliwatan), lain anu biasana. Uncal anu mabal nyaèta uncal anu keur diboro, terus lumpatna henteu nyokot jalan parantina, tetapi kalah apruk-aprukan, tepi ka ahirna sasab, teu bisaeun balik deui ka leuweung.
Paribasa ngadagoan uncal mabal hartina ngadagoan atawa ngarep-ngarep rejeki bari embung ihtiar heula. Ieu paribasa tèh sok robah jadi ngadagoan uncal mabal.
Daharna sakèsèr daun :
Dilarapkeun ka jelema (pangpangna budak) anu mindeng pisan dahar, bias jadi lantaran mindeng ngarasa lapar, atawa dahar tèh dianggap kaulinan.
Dilarapkeun ka jelema (pangpangna budak) anu mindeng pisan dahar, bias jadi lantaran mindeng ngarasa lapar, atawa dahar tèh dianggap kaulinan.
Dihin pinasti anyar pinanggih :
Hartina sagala rupa anu kaalaman (kajadian), saèstuna geus ditangtukeun ti heula ku Pangèran, atawa geus aya katangtuan ti lohmahpudna (ti ajalina).
Hartina sagala rupa anu kaalaman (kajadian), saèstuna geus ditangtukeun ti heula ku Pangèran, atawa geus aya katangtuan ti lohmahpudna (ti ajalina).
Dogdog pangrèwong :
Dogdog tèh ngaran tatabeuhan sabangsa bedug leutik, lazimdipakè dina pintonan reog. Saparangkat atawa sasetna tèh aya opat, tur masing-masing boga ngaran, ti nu pangleutikna tepi ka nu panggedèna, nyaèta talingtik, tempas, brangbang, jeung pangrewong (indung).
Dogdog tèh ngaran tatabeuhan sabangsa bedug leutik, lazimdipakè dina pintonan reog. Saparangkat atawa sasetna tèh aya opat, tur masing-masing boga ngaran, ti nu pangleutikna tepi ka nu panggedèna, nyaèta talingtik, tempas, brangbang, jeung pangrewong (indung).
Babasan dogdog pangrèwong dilarapkeun ka jalma nu mantuan gawè ukur tamba lumayan, atawa milu nyarita minangka èstra.
Dogong-dogong tulak cau, geus gede dituar batur :
Dogong tèh sarua hartina jeung tulak, nyaèta awi atawa kai panahan tatangkalan anu doyong, ngarah teu rubuh. Umumna anu sok didogong tèh tangkal cau, karena sok doyong, beurateun teuing ku turuyanana.
Dogong tèh sarua hartina jeung tulak, nyaèta awi atawa kai panahan tatangkalan anu doyong, ngarah teu rubuh. Umumna anu sok didogong tèh tangkal cau, karena sok doyong, beurateun teuing ku turuyanana.
Ieu paribasa tèh hartina ngamumulè mojang (lanjang) pipamajikaneun, namun ana geus manjing dikawin kalah kop ku batur.
Sadom araning baraja, sakunang araning geni :
Ieu paribasa tèh jolna tina basa Jawa. Lamun disundakeun mah ungkarana kurang leuwih kieu : najan jarum namun tetep beusi, najan sakotrèt tetep seuneu. Hartina nyaèta barang atawa kasus anu siga teu sapira, tapi bias nyilakakeun.
Ieu paribasa tèh jolna tina basa Jawa. Lamun disundakeun mah ungkarana kurang leuwih kieu : najan jarum namun tetep beusi, najan sakotrèt tetep seuneu. Hartina nyaèta barang atawa kasus anu siga teu sapira, tapi bias nyilakakeun.
Dosa salaput hulu :
Hartina teuing ku loba dosa.
Hartina teuing ku loba dosa.
Dulang tinandè :
Hartina awèwè mah ilaharna nurut kana kahayang lalaki (salaki).
Hartina awèwè mah ilaharna nurut kana kahayang lalaki (salaki).
Duum tinggi :
Hartina babagi henteu adil, aya nu meunang bab loba, jeung aya nu saeutik.
Hartina babagi henteu adil, aya nu meunang bab loba, jeung aya nu saeutik.
Deukeut-deukeut anak taleus :
Ieu paribasa teh miboga dua harti: Teu nyaho yèn baraya, padahal geus lila padeukeut imah. Sakitu padeuket, namun teu nyaho aya kajadian penting diantara maranèhna.
Ieu paribasa teh miboga dua harti: Teu nyaho yèn baraya, padahal geus lila padeukeut imah. Sakitu padeuket, namun teu nyaho aya kajadian penting diantara maranèhna.
Elmu ajug :
Anu dimaksud ajug tèh nyaeta damar jangkung. Lamun diseungeut, caangna teh ka kawasan anu rada jauh, sedeng di sabudeureunana mah angger poèk.
Anu dimaksud ajug tèh nyaeta damar jangkung. Lamun diseungeut, caangna teh ka kawasan anu rada jauh, sedeng di sabudeureunana mah angger poèk.
Elmu sapi :
Hartina guyub atawa samiuk dina kagorèngan.
Hartina guyub atawa samiuk dina kagorèngan.
Elmu tumbila :
Hartina nu boga imah (pribumi) ngarugikeun ka sèmah.
Hartina nu boga imah (pribumi) ngarugikeun ka sèmah.
Elok bangkong :
Hartina ampir sakarat.
Hartina ampir sakarat.
Endog mapatahan hayam :
Ieu paribasa tèh hartina anu umurna sahandapeun mapatahan ka saluhureun, atawa anak mapatahan udik.
Ieu paribasa tèh hartina anu umurna sahandapeun mapatahan ka saluhureun, atawa anak mapatahan udik.
Endog sapatarangan, peupeus hiji, peupeus kabèh atawa endog sasayang, peupeus hiji, peupeus kabèh :
Hartina kasusah atawa karerepet anu tumiba ka dulur, baraya, atawa sahabat ngabalukarkeun sarèrèa kabawa resah atawa sukar.
Hartina kasusah atawa karerepet anu tumiba ka dulur, baraya, atawa sahabat ngabalukarkeun sarèrèa kabawa resah atawa sukar.
Endog tara megar kabeh :
Hartina sanajan saindung-sabapa, namun urusan rejeki atawa darajat mah can tangtu bakal sarua.
Hartina sanajan saindung-sabapa, namun urusan rejeki atawa darajat mah can tangtu bakal sarua.
Saeutik mahi, loba nyesa :
Isu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu bias ngatur rejeki, najan ukur meunang saeutik, namun bias cumpon keur nutupan pangabutuh, komo lamun dibèrè loba, geus pasti bakal nyèsa.
Isu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu bias ngatur rejeki, najan ukur meunang saeutik, namun bias cumpon keur nutupan pangabutuh, komo lamun dibèrè loba, geus pasti bakal nyèsa.
Sagalak-galakna macan tara nyatu anak :
Hartina sanajan sakumaha galak (bengis) ogè, indung-bapa mah moal tepi ka tèga (maèhan) ka nu jadi anak.
Hartina sanajan sakumaha galak (bengis) ogè, indung-bapa mah moal tepi ka tèga (maèhan) ka nu jadi anak.
Galègèh gado :
Ieu babasan tèh dilarapkeun ka jalma nu darèhdèh (sarèsèh), atawa sok dihartikeun darèhdèh namun teu terus kana hatè. Eta harti teh bisa dianggap patukang tonggong; harti nu kahiji mah alus, ari nu kadua goring.
Ieu babasan tèh dilarapkeun ka jalma nu darèhdèh (sarèsèh), atawa sok dihartikeun darèhdèh namun teu terus kana hatè. Eta harti teh bisa dianggap patukang tonggong; harti nu kahiji mah alus, ari nu kadua goring.
Gancang pincang :
Hartina kusabab dipigawèna rurusuhan, hasilna tèh teu nyugemakeun. Babasan sabalikna nyaèta kendor ngagembol.
Hartina kusabab dipigawèna rurusuhan, hasilna tèh teu nyugemakeun. Babasan sabalikna nyaèta kendor ngagembol.
Ngagendong kejo sulit nyatu :
Hartina loba ari titaheun mah, boh anak sorangan boh bujang, ngan hanjakal ku hèsè nitahna, karena euweuh nu daèkeun.
Hartina loba ari titaheun mah, boh anak sorangan boh bujang, ngan hanjakal ku hèsè nitahna, karena euweuh nu daèkeun.
Gantung dengè :
Hartina ngarasa hanjakal, dumèh haying kènèh ngabandungan kumaha carita terusna, namun anggeus (eureun) mantèn.
Hartina ngarasa hanjakal, dumèh haying kènèh ngabandungan kumaha carita terusna, namun anggeus (eureun) mantèn.
Gantung teureuyeun :
Hartina ngarasa hanjakal, barangdahar can seubeuh, namun kapaksa eureun; bias jadi kusabab dahareunana geus bèak, atawa aya dahareun sèjèn didagoan.
Hartina ngarasa hanjakal, barangdahar can seubeuh, namun kapaksa eureun; bias jadi kusabab dahareunana geus bèak, atawa aya dahareun sèjèn didagoan.
Ngegèl curuk :
Ieu babasan tèh ngandung dua harti:
∘ Teu kabagian atawa teu meunang naon-naon.
∘ Teu hasil maksud.
Ieu babasan tèh ngandung dua harti:
∘ Teu kabagian atawa teu meunang naon-naon.
∘ Teu hasil maksud.
Geledug ces :
Hartina sumanget dina mimitina wungkul, tetapi ka dituna mah terus melempem, atawa disangla arèk andal, namun buktina mah henteu.
Hartina sumanget dina mimitina wungkul, tetapi ka dituna mah terus melempem, atawa disangla arèk andal, namun buktina mah henteu.
Getas harupateun :
Harupat teh nyaeta bab injuk anu siga nyèrè. Teu kaop dipileykeun, harupat mah babari pisan potong, sabab regas.
Harupat teh nyaeta bab injuk anu siga nyèrè. Teu kaop dipileykeun, harupat mah babari pisan potong, sabab regas.
Babasan getas harupateun dilarapkeun ka jelema anu babari ambek bèbèakan, kawas nu geus leungit timbangan pikiranana.
Geulis sisi, lur gunung, sonagar huma :
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka awèwè anu rupana tegep, ngan dangongna dusun.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka awèwè anu rupana tegep, ngan dangongna dusun.
Gindi pikir belang bayah :
Dilarapkeun ka jelema goring hatè, dolim, julig, atawa dengki, gawena ngan haying nyilakakeun batur waè.
Dilarapkeun ka jelema goring hatè, dolim, julig, atawa dengki, gawena ngan haying nyilakakeun batur waè.
Ginding kakampis :
Kecap kakampis tèh miboga dua harti: kantong wadah cikiih dina jero beuteung sasatoan (munding, domba) kantong hawa dina jero beuteung lauk.
Kecap kakampis tèh miboga dua harti: kantong wadah cikiih dina jero beuteung sasatoan (munding, domba) kantong hawa dina jero beuteung lauk.
Kusabab kitu, eusi kakampis tèh mun lain cikiih, nya ukur hawa wungkul alias kosong.
Pagirang-girang tampian atawa pagiri-giri calik pagirang-girang tampian :
Anu dimaksud tampian nyaèta daerah mandi boh di walungan boh dipancuran. Tampian anu aya di girang tangtu bakal ngotoran ka tampian nu aya di hilireunana.
Anu dimaksud tampian nyaèta daerah mandi boh di walungan boh dipancuran. Tampian anu aya di girang tangtu bakal ngotoran ka tampian nu aya di hilireunana.
Paribasa pagirang-girang tampian hartina paunggul-unggul atawa pada hayang leuwih jeung dulur, pangpangna dina problem kahirupan atawa rejeki, tur embung silih tulungan.
Giri lungsi tanpaingan :
Giri teh gunung, ari lungsi hartina cacing. Kecap tanpaingan diwangun ku tanpa jeung hingan; duanana ogè tina basa Kawi. Tanpa tina tan, hartina henteu. Ari hingan hartina wates, terus robah jadi hingga.
Giri teh gunung, ari lungsi hartina cacing. Kecap tanpaingan diwangun ku tanpa jeung hingan; duanana ogè tina basa Kawi. Tanpa tina tan, hartina henteu. Ari hingan hartina wates, terus robah jadi hingga.
Makara harti sajalantrahna tina ungkara giri lungsi tanpaingan tèh nyaèta boh gunung boh cacing (dua babandingan anu pajauh pisan) sarua taya watesna. Ieu paribasa ngandung maksud yèn urang ulah sok ngahina jalma, sabab sanajan katenjona siga nu bodo, saha nu nyaho manèhna boga kapunjul.
Goong saba karia :
Hartina tiba karepna sorangan ka anu keur kariaan, sanajan henteu diondang, maksudna haying dititah digawè sangkan seubeuh barang dahar.
Hartina tiba karepna sorangan ka anu keur kariaan, sanajan henteu diondang, maksudna haying dititah digawè sangkan seubeuh barang dahar.
Goong nabeuh maneh :
Hartina ngagulkeun diri atawa kulawarga sorangan.
Hartina ngagulkeun diri atawa kulawarga sorangan.
Gurat watu :
Hartina pengkuh dina nyekel omongan atawa pamadegan, teu babari robah-robah, carèkna kitu teh, kitu wè ! Babasan sabalikna nyaèta gurat cai.
Hartina pengkuh dina nyekel omongan atawa pamadegan, teu babari robah-robah, carèkna kitu teh, kitu wè ! Babasan sabalikna nyaèta gurat cai.
Guru, ratu, wongatua karo :
Ieu paribasa tèh diwangun ku kecap-kecap tina basa Jawa. Hartina nyaèta guru, raja (kapala nagara atawa pamingpin), jeung kolot (tegesna indung-bapa) wajib dihormat jeung diturut parèntahna.
Ieu paribasa tèh diwangun ku kecap-kecap tina basa Jawa. Hartina nyaèta guru, raja (kapala nagara atawa pamingpin), jeung kolot (tegesna indung-bapa) wajib dihormat jeung diturut parèntahna.
Hadè gogog hadè tagog.
Ieu paribasa dilarapkeun ka jelema anu nya hadè basana nya hadè kalakuanana.
Ieu paribasa dilarapkeun ka jelema anu nya hadè basana nya hadè kalakuanana.
Halodo sataun lantis ku hujan sapoe :
Hartina kahadean anu sakitu gedè jeung lilana, leungit ku kagorèngan anu ukur sakali milampah.
Hartina kahadean anu sakitu gedè jeung lilana, leungit ku kagorèngan anu ukur sakali milampah.
Hambur bacot murah congcot :
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu sok goring sungut jeung sok babari nyarèkan, namun bèrèhan, teu ngarasa lebar barang bere dahareun.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu sok goring sungut jeung sok babari nyarèkan, namun bèrèhan, teu ngarasa lebar barang bere dahareun.
Hantang hantung hantigong hantriweli :
Ari nu dimaksud hantang tèh nyaèta buah kalayar, rupana beureum sarta alus, tetapi teu ngeunah didahar; hantung nyaèta jantung alias kembang cau; hantigong nyaèta gadog alias buah gintung, sarua deui teu ngeunah didahar; hantriweli nyaèta paria anu sarèrèa ogè apal yèn rasana pait.
Ari nu dimaksud hantang tèh nyaèta buah kalayar, rupana beureum sarta alus, tetapi teu ngeunah didahar; hantung nyaèta jantung alias kembang cau; hantigong nyaèta gadog alias buah gintung, sarua deui teu ngeunah didahar; hantriweli nyaèta paria anu sarèrèa ogè apal yèn rasana pait.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu hadè rupa jeung tagogna, namun taya araheunana, sabab taya kabisa.
Hapa-hapa ge ranggeuyan :
Ieu paribasa dilarapkeun ka awèwè anu najan hirupna sangsara namun boga salaki; jadi aya nu ngurus jeung bumela.
Ieu paribasa dilarapkeun ka awèwè anu najan hirupna sangsara namun boga salaki; jadi aya nu ngurus jeung bumela.
Herang-herang kari mata, teuas-teuas kari bincurang :
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu asalna beunghar jadi sangsara, rajakayana beunang disebutkeun teu nyèsa saeutik-eutik acan.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu asalna beunghar jadi sangsara, rajakayana beunang disebutkeun teu nyèsa saeutik-eutik acan.
Kahieuman bangkong :
Hartina katenjona mah siga nu beunghar, padahal henteu, lantaran ukur kapihapèan barang batur, lain anuna.
Hartina katenjona mah siga nu beunghar, padahal henteu, lantaran ukur kapihapèan barang batur, lain anuna.
Hirup ngabangbara atawa ginding bangbara :
Kangaraning bangbara, pamatuhanana tèh ukur dina liang anu mèh sapaseun awakna. Tapi najan kitu, ari rupana mah mani alus kacida, hideung meles semu hèrang.
Babasan hirup ngabangbara dilarapkeun ka jelema anu daerah matuhna keur leutik tèh teu tumaninah, tapi ana sakalieun barangpakè mani ginding kacida.
Kangaraning bangbara, pamatuhanana tèh ukur dina liang anu mèh sapaseun awakna. Tapi najan kitu, ari rupana mah mani alus kacida, hideung meles semu hèrang.
Babasan hirup ngabangbara dilarapkeun ka jelema anu daerah matuhna keur leutik tèh teu tumaninah, tapi ana sakalieun barangpakè mani ginding kacida.
Hirup ku panyukup, gede ku pamere :
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu hirupna ukur ngandelkeun pamèrè ti batur, teu daèk ihtiar sorangan.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu hirupna ukur ngandelkeun pamèrè ti batur, teu daèk ihtiar sorangan.
Hirup dinuhun, paèh dirampes :
Hartina pasrah pisan, geus teu boga kabeungbeurat atawa kahayang naon-naon, sagala rupana geus dipasrahkeun ka Gusti Nu Maha Suci.
Hartina pasrah pisan, geus teu boga kabeungbeurat atawa kahayang naon-naon, sagala rupana geus dipasrahkeun ka Gusti Nu Maha Suci.
Hirup teu neut, paèh teu hos :
Hartina gering ngalanglayung salila-lila, cageur deui henteu, maot gè henteu.
Hartina gering ngalanglayung salila-lila, cageur deui henteu, maot gè henteu.
Hirup katungkul ku pati, paèh teu nyaho di mangsa :
Hartina urang hirup di dunya tèh bakal ditungtungan ku maot anu datangna teu bias dipastikeun ti anggalna.
Hartina urang hirup di dunya tèh bakal ditungtungan ku maot anu datangna teu bias dipastikeun ti anggalna.
Hirup ulah manggih tungtung, paeh ulah manggih beja :
Hartina kudu bageur, kudu hadè laku lampah, semoga alus kacaritakeunana.
Hartina kudu bageur, kudu hadè laku lampah, semoga alus kacaritakeunana.
Nginjeum sirit ka nu kawin :
Hartina nginjeum barang (parabot) anu keur nu bogana kacida perluna (dipikabutuhna) jeung ngan sakitu-kituna.
Hartina nginjeum barang (parabot) anu keur nu bogana kacida perluna (dipikabutuhna) jeung ngan sakitu-kituna.
Ipis kulit beungeut :
Hartina gedè kaèra (dina harti hadè), sabalikna tina kandel kulit beungeut anu hartina euweuh ka èra.
Hartina gedè kaèra (dina harti hadè), sabalikna tina kandel kulit beungeut anu hartina euweuh ka èra.
Iwak nangtang sujen :
Iwak hartina lauk, ari sujèn hartina panggangan. Ieu paribasa tèh hartina nyorang picilakaeun atawa pibahayaeun. Paribasa sasaruaanana nyaèta oray nyampeurkeun paneunggeul.
Iwak hartina lauk, ari sujèn hartina panggangan. Ieu paribasa tèh hartina nyorang picilakaeun atawa pibahayaeun. Paribasa sasaruaanana nyaèta oray nyampeurkeun paneunggeul.
Jadi sabiwir hiji :
Kecap sabiwir hiji tèh asalna tina wawangsalan. Lamun biwir ngahiji disebutna balèm. Kecap balem minangka wangsalna, ari eusina nyaèta pangaleman. Kaprikornus sabiwir hiji hartina jadi pangaleman atawa jadi pamujian. Ngan waè ieu paribasa tèh ayeuna mah sok aya nu ngahartikeun geus jadi rusiah lazim atawa geus kanyahoan ku sarèrèa.
Kecap sabiwir hiji tèh asalna tina wawangsalan. Lamun biwir ngahiji disebutna balèm. Kecap balem minangka wangsalna, ari eusina nyaèta pangaleman. Kaprikornus sabiwir hiji hartina jadi pangaleman atawa jadi pamujian. Ngan waè ieu paribasa tèh ayeuna mah sok aya nu ngahartikeun geus jadi rusiah lazim atawa geus kanyahoan ku sarèrèa.
Jati kasilih ku junti :
Junti tèh ngaran tangkal, mèh sarupa jeung jati, ngan leuwih leutik, jeung teu pati loba gunana. Paribasa jati kasilih ku junti hartina pribumi kaèlèhkeun ku sèmah (urang aneh).
Junti tèh ngaran tangkal, mèh sarupa jeung jati, ngan leuwih leutik, jeung teu pati loba gunana. Paribasa jati kasilih ku junti hartina pribumi kaèlèhkeun ku sèmah (urang aneh).
Jauh ka bedug, anggang ka dayeuh :
Hartina dusun pisan, teu nyaho di tata-titi, tindak-tanduk, duduga peryoga.
Hartina dusun pisan, teu nyaho di tata-titi, tindak-tanduk, duduga peryoga.
Jawadah tutung biritna :
Ieu paribasa tèh asalna tina wawangsalan. Jawadah tutung biritna, wangsalna cara (ngaran sarupa kuèh), eusina sacarana-sacarana. Kaprikornus harti ieu paribasa tèh nyaèta masarakat di saban tempat boga metode sèwang-sèwangan, anu mungkin waè teu sarua jeung masarakat di wewengkon liana.
Ieu paribasa tèh asalna tina wawangsalan. Jawadah tutung biritna, wangsalna cara (ngaran sarupa kuèh), eusina sacarana-sacarana. Kaprikornus harti ieu paribasa tèh nyaèta masarakat di saban tempat boga metode sèwang-sèwangan, anu mungkin waè teu sarua jeung masarakat di wewengkon liana.
Nyieun catur taya dapur :
Hartina ngarang carita teu puguh alang ujurna.
Hartina ngarang carita teu puguh alang ujurna.
Ka bala, ka balè :
Ieu paribasa teh ngandung dua harti:
mampu campur gaul jeung jelema ti rupa-rupa kalangan
bisa atawa teu ngawagu kana gawè bernafsu jeung gawè lemes.
Ieu paribasa teh ngandung dua harti:
mampu campur gaul jeung jelema ti rupa-rupa kalangan
bisa atawa teu ngawagu kana gawè bernafsu jeung gawè lemes.
Ngadek sacekna, nilas saplasna :
Hartina nyarita sajalantrahna atawa sabalakana, teu dikurangan, teu dileuwihan.
Hartina nyarita sajalantrahna atawa sabalakana, teu dikurangan, teu dileuwihan.
Kai teu kalis ku angin :
Hartina ari kangaraning jelema mah moal senang salalawasna, permulaan ahir tangtu bakal pinanggih jeung kasusah.
Hartina ari kangaraning jelema mah moal senang salalawasna, permulaan ahir tangtu bakal pinanggih jeung kasusah.
Kawas nu mulangkeun panyiraman :
Hartina boga kahayang atawa pamènta anu kawilang anèh, upamana waè kadaharan, karena geus deukeut kana kematian. Biasana cenah nu dipèntana tèh sarua jeung nu dipikayang ku indungna waktu keur nyiram (ngakandung) manèhna.
Hartina boga kahayang atawa pamènta anu kawilang anèh, upamana waè kadaharan, karena geus deukeut kana kematian. Biasana cenah nu dipèntana tèh sarua jeung nu dipikayang ku indungna waktu keur nyiram (ngakandung) manèhna.
Kokoro nyoso, malarat rosa, lebaran teu meuncit hayam :
Ieu paribasa dilarapkeun ka jelema anu kacida masakatna, sagala teu boga, hirupna ripuh.
Ieu paribasa dilarapkeun ka jelema anu kacida masakatna, sagala teu boga, hirupna ripuh.
Kotok bongkok kumorolong, kacingcalang kumarantang :
Boh kotok bongkok boh kacingcalang sarua dilarapkeunana kana endog anu teu megar jadi anak hayam.
Ari kotok bongkok mah anak hayam anu paèh dina jero endog kènèh, ari kacingcalang nyaèta endog anu teu megar, namun can mirupa anak hayam.
Boh kotok bongkok boh kacingcalang sarua dilarapkeunana kana endog anu teu megar jadi anak hayam.
Ari kotok bongkok mah anak hayam anu paèh dina jero endog kènèh, ari kacingcalang nyaèta endog anu teu megar, namun can mirupa anak hayam.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka jelema anu pipilueun kana hiji persoalan sabab ukur kabawakeun ku batur, lain karepna sorangan, tepi ka jadi goreng katènjona. Paribasa liana anu samaksud jeung kotok bongkok kumorolong, kacingcalang kumarantang nyaèta lauk jelek milu mijah, piritan milu endogan.
Kunang-kunang nerus bumi :
Hartina bapana geus teu jeneng deui, tina dina permulaan-ahir bakal aya budakna anu jeneng kawas bapana.
Hartina bapana geus teu jeneng deui, tina dina permulaan-ahir bakal aya budakna anu jeneng kawas bapana.
Dikungkung teu diawur, dicangcang teu diparaban :
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka awèwè anu dipihukum (jadi pamajikan) tetapi teu dibalanjaan, atawa teu dicumponan pangabutuhna ku salakina.
Ieu paribasa tèh dilarapkeun ka awèwè anu dipihukum (jadi pamajikan) tetapi teu dibalanjaan, atawa teu dicumponan pangabutuhna ku salakina.
Maung ompong, kareta kosong, bedil kosong :
Hartina jalma anu boga komara mah, najan geus teu nyekel kakawasaan ogè angger dipiserab.
Hartina jalma anu boga komara mah, najan geus teu nyekel kakawasaan ogè angger dipiserab.
Pur kuntul kari tunggul, lar gagak kari tunggak :
Hartina katideresa, dituding boga dosa karena kabeneran aya di tenpat kajadian lumangsungna kajahatan.
Hartina katideresa, dituding boga dosa karena kabeneran aya di tenpat kajadian lumangsungna kajahatan.
Nyanggakeun suku genteng belokeun, beuheung teukteukeun, disiksik dikunyit-kunyit, dicacag diwalang-walang :
Hartina sumerah, masrahkeun diri, rek dikitu-kieu ogè hempèk, da rumasa salah atawa boga dosa.
Hartina sumerah, masrahkeun diri, rek dikitu-kieu ogè hempèk, da rumasa salah atawa boga dosa.
Tugur tundan, cuntang gantang :
Anu dimaksud tugur nyaèta kawajiban rayat baheula, kemit (jaga) di imah kapala (pamingpin) kalawan bagilir. Jigana ayeuna mah teu beda ti piket.
Ari tundan nyaèta jelema atawa kuda nu disadiakeun di desa (baheula) pikeun nyiringkeun barang, surat, jeung sajabana ti èta. Ditatalèpakeun ti hiji dèsa ka dèsa liana.
Kecap cuntang jeung gantang sok digunakeun pikeun naker bèas. Sagantang kira-kira sarua jeung lima cuntang, atawa kurang leuwih 3,5 kg.
Anu dimaksud tugur nyaèta kawajiban rayat baheula, kemit (jaga) di imah kapala (pamingpin) kalawan bagilir. Jigana ayeuna mah teu beda ti piket.
Ari tundan nyaèta jelema atawa kuda nu disadiakeun di desa (baheula) pikeun nyiringkeun barang, surat, jeung sajabana ti èta. Ditatalèpakeun ti hiji dèsa ka dèsa liana.
Kecap cuntang jeung gantang sok digunakeun pikeun naker bèas. Sagantang kira-kira sarua jeung lima cuntang, atawa kurang leuwih 3,5 kg.
Ieu paribasa tèh hartina ngalaksanakeun pagawèan pikeun kapentingan nagara, boh nu patali jeung kaamanan wewengkon boh juan-jieun atawa uma-omè fasilitas keur kapentingan biasa . Dina ungkara sejen, ieu paribasa tèh sok robah unina, jadi susuk bendung, tugur tundan, ngepung maung, mènak kuda kapundayan.