Baréto taun 50 atawa taun 60-an di wewengkon Ciamis kalér kahirupan umumna nyoko dina tatanén. Jadi salian ti imah terus aya balong, aya kebon, kitu deui kebon kalapa, jeung sawah. Jadi meureun mun rék diringkeskeun mah keur dahar paré atawa beasna ti sawah, deungeun sanguna lauk ti balong sayur mayur tumas-tumis ti kebon, ari uang keur kaperluan itu ieu tina ladang ngajual buah kalapa. Ieu siklus kahirupan teh tiwanci ka wanci ti taun ka taun terus baé muter taya eureuna.
Nu pangingetna keur budak éta lebah ngala lauk, lamun perelu loba ngala laukna saupamana baé rék kariaan jeung rék idul fitri balong téh sok dibedahkeun disaatkeun caina, terus diseleksi lauk anu arék diala. Ari rék hajatan mah biasana guramé atawa lauk emas bibit mah hiji kapastian kudu hanjat. Keur pamulang sambung tawés atawa tambak rata-rata tilu ramo gedéna téh diala. Atuh keur nu boga imah, keur nu mantuan uluh-olah kudu saayakan mah sarupaning nilem, beureum panon, jeung jaér.
Ngala lauk ari kitu baé ngan saukur keur dahar sapopoé mah cukup ku nguseup, nyair lauk ku sair bari jeung kokodok kana liang atawa sédong di balong ngarana ngobéng, mampu ogé ku sair lambit, ogé bisa nyirib nyaéta ngala lauk maké sirib. Lamun katatamuan ku nu ti kota atawa badé barang kintun ka nu dipihormat kudu ku kecrik atawa heurap ngarah nu rada gedé beunang geura guramé dina kecrik mani ngagudibeg, kurang berpengaruh kenurna mah da kecrik mampu jebol atuh.
Ngala lauk henteu di balong baé mampu di sawah ngala berenyit jeung jongjolong, sakalian ari kasampak ngajarentul mah tutut jeung kéong tara diliwat. Hanjakal jauh ka walungan, aya éta ogé di kampung séjén walungan kaasup gedé nyaéta Ci Kadongdong jeung Ci Muntur, jadi kuring mah teu boga pangalaman ngala lauk di walungan. Eta ogé aya wahangan di lembur asa tara kawénéhan aya laukan, bohong kétang bada hujan gedé sapeupeuting kungsi balong Mang Idi limpas lébér jadi loba lauk baradag palid ka saluran. Aya ogé nu ngala, orokaya isukna ditatanyakeun ka anu di hilir majar sikumpay leungit cenah. Ceuk nu ngala ti wahangan: “Jiiih ari sugan téh geus di parigi mah meunang dipais?”
Kadé nu meresihan lauk lamun moal nyieun olahan piritan ulah dikaluarkeun endog jeung manisanana, antep baé dina beuteung lauk. Piritan téh jeroan lauk katut ka endog-endogna dikaluarkeun tuluy diberesihan kadé eusi peujitna kudu dipiceun, nu paitna hamperuna tong poho dipiceun. Ngolahna gampang uyahan, gulaan, aseman ku jeruk mipis atawa ku cuka, campur jeung irisan badag daun bawang, tuluy diungkeb, garingkeun campurkeun jeung sangu, kacida ngeunahna.
Ngolah lauk teu pati loba ceta jaman harita mah, kum kabéh lauk digoréng ku minyak kalapa, ma’lum ceuyah minyak da loba nu ngeletik sorangan. Eta ogé di bumi Ibu guru sareng bumi Ibu mantri guru mah osok aya olahan lauk ararahéng diacar, dipépés, disop, dibakar, jeung dipanggang.
Aya deui olahan lauk anu rada ahéng nyaeta burukan lauk. Lauk anu geus diberesihan diteundeun dina wadah biasana mah keler, tuluy diteundeun jero 3 poé mah nepika lauk téh deukeut-deukeut ka buruk. Tuluyna lauk téh diolah disamaraan sakumaha ari mais lauk namun éta lauk dibulen heula ku sangu meunang ngagigihan. Sup waé dipais kana lebu panas umumdina hawu. Na da jaman harita mah asa ngeunaaah téh rasana, sanajan rada hihiliwiran busuk lauk satengah jelek. (lamun kuring geus manggih raratan nu percaya kumaha ari ngaburukan lauk, ieu goresan pena rék diupdate).
Beuki lauk siga urang Ciamis téh kacida alusna, protéin anu hadé keur perkembangan tubuh jeung kamekaran otak. Utamana keur barudak keur kamekaran awakna. Kenging Eman Sudinta.