√ Contoh Tembung Kawi dan Artinya {Lengkap}

Dalam keseharian masyarakat Jawa, tembung kawi memang jarang digunakan.Oleh sebab itu, beberapa penduduk Jawa tak mengetahui artinya.

Namun, dgn hal ini bukan berarti ananda tak mampu mempelajari & mengenali tembung kawi. Justru sebaliknya harus berupaya melestarikan bahasa nenek moyang yakni dgn mempelajari & memahaminya.

Tembung kawi terbilang jenis tembung yg unik, alasannya adalah jenis tembung ini berisi kata-kata yg Indah. Seringkali dijadikan sebagai nama seseorang, bayi. Terkadang jenis tembung ini dijadikan sebagai nama organisasi, merk jualan , website & lainnya.

Nah kalau ananda sedang mencari jenis kata indah yg ada komponen Jawa nya atau mencari kata indah sejenis tembung kawi. Maka jangan lewatkan pembahasan kali ini. Silahkan simak artikel berikut ini.

Daftar Isi

Apa itu Tembung Kawi ?

Dikutip dr wikipedia, pemahaman tembung kawi yakni salah satu jenis bahasa yg sempat meningkat pada zaman kerajaan Hindu Budha di Pulau Jawa & sering digunakan dlm penulisan karya sastra.

Arti kawi sendiri yakni “penyair”. Sedangkan karya sastra yg dihasilkan oleh sang penyair atau sang kawi disebut dgn kakawin. Kakawin merupakan rangkaian puisi denga kata kata indah yg mengikuti pola tertentu.

Tembung kawi yaiku jenise tembung kang cak-cake winates ana ing basa endah, umpamane kanggo ing kesenian kethoprak, wayang lan program liane kang gegayutan karo etika kejawen.

Bahasa Kawi merupakan kunci untuk mengungkapkan kehidupan kebudayaan bangsa Indonesia. Bahasa & sastra kawi bisa dibilang menjadi sumber kekayaan & pengetahuan bagi kemajuan kebudayaan bangsa.

Bahasa & sastra Kawi merupakan bahasa studi bagi ilmu filologi, linguistik & kesustraan.

Sejarah Tembung Kawi

Tonggak penggunaan Bahasa Kawi berasal dr prasasti Sukabumi pada tanggal 25 Maret 804 M.

Selain itu, ada bukti tertulis yaitu naskah Candakarana yg isinya berbentukcara membuat Kakawin serta daftar kata-kata kawi atau mampu disebut kamus tembung kawi.

Sejarah singkat penggunaan tembung kawi terdapat pada poin-poin berikut ini:

  • Zaman sebelum era ke IX (Zaman prasejarah sastra Tembung Kawi)

Pada zaman ini, bentuk karya sastra yg berbahasa Kawi diwariskan dengan-cara lisan.

  • Zaman Mataram

Zaman Mataram dimulai sekitar kurun ke 9 – 10. Tatkala pemerintahan Mpu Sindok (925 – 962 M) sampai pemerintahan Raja Dharwangsa Teguh (991-1007 M) di Mataram lahirlah karya sastra prosa & Kakawin Ramayana.

  • Zaman Kediri

Zaman ini dimulai dr kepimimpian Raja Kediri yakni Prabu Airlangga (1019-1049 M) sampai pemerintahan Raja Kertanegara (1268 – 1292 M) di Singasari. Karya Kawi yanng lain pada masa tersebut yaitu karya sastra jenis tembang.

  • Zaman Majapahit I (1239 – 1389 M)

Karya sastra Kawi yg lahir pada masa ini adalah Sutasoma, Parthayajna & Brahmaodapuraoa.

  • Zaman Majapahit II

Pada pemerintahan Wikrama Wardana (1389 – 1482 M) hingga runtuhnya kerajaan Majapahit pad atahun (1518 M), karya yg lahir ialah Kakawin Nitiuastra, Nirartha Prakerta, Dharmauunya & Hariuraya.

Itulah sejarah singkat penggunaan tembung atau bahasa Kawi pada masa lalu.

Fungsi Tembung Kawi

  • Tembung kawi digunakan dlm dunia sastra orang dulu, mirip dlm kakawin & prasati.
  • Biasanya tembang Kawi digunakan dlm pentaskethoprak, wayang golek, wayang orang & wayang kulit.
  • Dalam akhlak Jawa, tembung Kawi sering dipakai pada program akad nikah.
  • Tembang kawi pula dipakai sebagai nama seseorang
  • Digunakan pula sebagai bahan studi ilmu linguistik, filologi & kesustraan.

Contoh Tembung Kawi & Artinya

Berikut yaitu kamus tembung kawi & artinya:

  • Agni = geni
  • Agra = pucuk
  • Ancala= gunung
  • Andaka= bantheng
  • Angga = awak
  • Anggung = tansah
  • Angkara = loba
  • Apsara = ilahi
  • Asura= buta
  • Adipati = bupati
  • Aditya = srengenge
  • Adilaga = paprangan
  • Adyaksa = jaksa
  • Aglar = sumebar
  • Akrami = ningkah, susila
  • Akasama = pangapura
  • Amerta = banyu, urip
  • Anggada = gelang
  • Andaru = lintang
  • Ananta = warna-warna
  • Anapi = nanging
  • Amrik = ngambar wangi
  • Andaka = bantheng
  • Anderpati = kendel banget
  • Andakara = srengenge
  • Andika = ngandika
  • Andrawina = pasugatan
  • Angakara = tamak
  • Arcapada = jagad, bumi
  • Astana = kuburan
  • Arimong = macan
  • Arjasa = wit
  • Arnawa = segara, lautan
  • Ardi= gunung
  • Arga= gunung
  • Aris= alon, sareh
  • Arka= srengenge
  • Arsa= arep
  • Astha= wolu
  • Asthi = gajah
  • Atma = anak
  • Atmaja = anak
  • Aywa = aja
  • Abra = sumorot
  • Among = njaga
  • Asta = wolu
  • Ajar = pandhita
  • Aji = Ratu, Raja
  • Akasa = awang-awang
  • Aldaka = gunung
  • Amba = saya, ingsun
  • Ambeg= sipat
  • Asung = weweh
  • Among karso = karepe dhewe
  • Among karsa = mrintah neg.
  • Atmaka = anak
  • Asup = mlebu
  • Aswa = jaran
  • Awiyat = awang-awang
  • Ayun = arep gelem
  • Brama = geni
  • Bramantya = nesu
  • Brangtha = kasmaran
  • Brastha = rusak, ilang
  • Bujaga = pesta
  • Bupala = Raja
  • Butala = lemah
  • Buwana = bumi
  • Bulubekti = pajeg
  • Busana = sandhangan
  • Badhama = gaman
  • Badra = rembulan
  • Bantala = lemah
  • Baruna = segara
  • Bathara = tuhan
  • Bayu = angin
  • Bagaspati = srengenge
  • Bacira = alun-alun
  • Bagawan = pandhita
  • Baka = langgeng
  • Bagaskara = srengenge
  • Bajra = inten, bledeg
  • Bagya = begja
  • Bandayuda = perang
  • Bathari = dewi
  • Bayangakara = serdadu
  • Basmi = kobong
  • Basanta = rembulan
  • Banawi = kali
  • Banawa = prau
  • Balitu = bodho.
  • Birawa = gagah, giris
  • Biksu = pandhita
  • Bima = medeni
  • Belasungkawa = melu sulit
  • Banu = sorot srengenge
  • Bawa = laksana Nuhoni guneman
  • Boga = pangan
  • Boja = pangan
  • Bojaan = pesta
  • Boma = awang-awang
  • Bomantara = langit
  • Bondhan = njoged
  • Botrawi = tlaga.
  • Bramara = tawon
  • Cidra = berandal
  • Cintra = sulit, cilaka
  • Cipta = ngarang
  • Citra = gambaran
  • Crema = wlulang, kulit
  • Culika = mafia
  • Cakra = rodha
  • Cakrawala = langit
  • Candhala = daksiya
  • Candra = rembulan
  • Candramawa = kucing
  • Canthoka = kodhok
  • Canthula = kurang didik
  • Caraka = utusan
  • Catur = papat
  • Cundhaka = utusan
  • Curiga = keris
  • Durna = pangayoman
  • Durga = alangan, bebaya
  • Dwipangga = gajah
  • Dwipa = gajah, pula
  • Dyatmika = anteng, alus
  • Dyah = putri
  • Dhuhkita = sukar
  • Dumadi = urip
  • Dahaga = geni
  • Dahat = banget
  • Dara = bocah wadon
  • Danu = gendhewa
  • Dyan = putra, banjur
  • Dahana = geni
  • Danawa = buta
  • Dhandhang = gagak
  • Dhadhu = abang
  • Dhatulaya = kraton
  • Dasa = sepuluh
  • Datan = ora
  • Dipangga = gajah
  • Dirgantara = awang-awang
  • Ditya = buta
  • Diyu = buta
  • Dhingin = dhisk
  • Driya = ati
  • Duk = nalika
  • Duksina = kidul
  • (n) Dulu = ndeleng
  • Duta = utusan
  • Dwi = loro
  • Dwija = guru
  • Daksa = pinter
  • Danta = untu
  • Daksina = tengen, kidul
  • Darbe = suket
  • Dawala = putih
  • Dasih = abadi
  • Darsana = conto
  • Darpita = kendel seru
  • Darma = wajib
  • Dayinta = putih
  • Dewangkara = srengenge
  • Den = di
  • Dennya = sarehne
  • Dhandaha = gada
  • Dhihi = biyen
  • Dibya = misuwur
  • Dipati = Raja
  • Diraga = gajah
  • Digdaya = sakti
  • Dira = kendel
  • Dite = dina Minggu
  • Dhingin = dhisik
  • Drana = tabah
  • Dri = gunung
  • Dura = adoh
  • Dumilah = sorot
  • Dur = jahat, ala
  • Dustha = julig
  • Duratmaka = wong ala
  • Esa = tunggal
  • Eka =siji
  • Eksi = mata
  • Ekapraya = sarembug
  • Entar = sanepa 9.
  • Endah = becik
  • Enu = dalan –
  • Erawati = bledeg
  • Ernawa = segara
  • Esti = karep
  • Giwangkara = srengenge
  • Gini = wong wadon
  • Gora = banget, gedhe
  • Grana = irung
  • Gra = banget, pucuk
  • Graha = lintang, omah
  • Garini = bojo
  • Gama = dalan
  • Garbini = meteng, mbobot
  • Gangga = kali, banyu
  • Gana = mendhung, mega
  • Gandhi = palu
  • Garba = weteng
  • Gupala = baureksa, rca
  • Gung = gedhe
  • Gahana = jurang
  • Gapura = lawang, agung
  • Gata = laris
  • Gatra = baris
  • Gegana = awang-awang
  • Giri = gunung
  • Guntur = jugrug
  • Gurnita = gludhug
  • Guruh = bledheg
  • Gya = enggal
  • Gandarwa = uta, dhemit
  • Gerah = awang-awang
  • Gita = kembang
  • Gili = gunung cilik
  • Imalaya = gunung
  • Ina = aso
  • Indriya = karep
  • Ingsun = saya
  • Iba = gajah
  • Ima = mega
  • Jana = wong
  • Jatha = siung
  • Janaloka = donya
  • Jangga = gulu
  • Jati = orisinil, konkret
  • Jnggala = bantalan
  • Jenar = kuning
  • Juwita = wanita
  • Jagad = bumi, donya
  • Jahnawi = banyu
  • Jahni = banyu
  • Jladri = segara
  • Jala = banyu
  • Jaladara = mendhung
  • Jaladri = segara
  • Jalanidhi = segara
  • Jalu = lanang
  • Jalma = wadon
  • Jawata = yang kuasa
  • Jarwa = teges
  • Jaya = menang
  • Jilma = wong
  • Jingga = abang nom
  • Jumantara = langit
  • Judhi = perang
  • Jurit = perang
  • Juga = mung
  • Koswa = wadyabala
  • Kongas = misuwur, sumebar
  • Kriya = pangawean
  • Kuda = jaran
  • Kadya = kaya
  • Kaga = manuk
  • Kalbu = ati
  • Kaloka = kesuwur
  • Kalpika = ali-ali
  • Kalyana = linuwih
  • Kanan = tengen
  • Kapti = karep
  • Kurda = nesu seru
  • Kumara = bocah
  • Kusala = pinter, apik
  • Kunarpa = bangka
  • Kundhala = ali-ali
  • Kumba = sirah, bocah
  • Kapiyarsa = keprungu
  • Kardi = gawe
  • Kintaka = layang
  • Kisma = lemah
  • Kresna = ireng
  • Kukila = manuk
  • Kuncara = misuwur
  • Kusuma = kembang
  • Karta = aman
  • Kartika = lintang
  • Karya = gawe
  • Kayun = karep
  • Kencana = emas
  • Kering = kiwa
  • Kuwawa = kuwat
  • Kaca = rambut
  • Kadhaton = kraton
  • Kalindhih = kalah
  • Kalpa = kaya
  • Kalwang = lawa
  • Kanuraga = digdaya
  • Kanin = tatu
  • Kanugrahan = paweh
  • Kanaka = kuku, emas
  • Kenyar = sorot
  • Kelimengan = peteng
  • Kenya = bocah wadon
  • Kengis = katon
  • Kinanthi = digandeng
  • Kirana = rembulan
  • Kingkin = sedhih
  • Krura = nesu, golok
  • Komala = alus, inten
  • Kawuryan = katon
  • Kangkan = pedhang
  • Kawi = cerita
  • Kawangwang = katon
  • Kantaka = semaput
  • Kawuri = biyen
  • Karga = keris
  • Karna = telinga
  • Kapi = kethek
  • Kasatmata = katon
  • Karma = kelakuan
  • Lalis = mati
  • Lampus = mati
  • Langking = ireng
  • Laksmi = ayu
  • Langkap = gendhewa
  • Laga = perang
  • Laksita = konangan
  • Lagya = lagi
  • Lamun = yen
  • Lelana = ngumbara
  • Lebuh = dalam
  • Leksana = mlaku
  • Listya = ayu
  • Lingga = tandha, reca
  • Lastri = bengi
  • Layu = mati
  • Lebda = pinter
  • Lena = mati
  • Lir = kaya
  • Lawan = karo
  • Lamkita = tanda, ngalamat
  • Lara = sukar, prawan
  • Lirwa = sembrana
  • Lodra = galak
  • Lohita = kakak
  • Lungayan = gulu
  • Lukita = tuladha
  • Luhung = luhur
  • Loh jinawi = subur
  • Loka = jagad
  • Ludira = getih
  • Luhur = mulya
  • Lumaksana = mlaku
  • Laban = kilat
  • Layon = janasah
  • Laya = panggonan
  • Labuh = tumiba, tiba
  • Latri = bengi
  • Madya = tengah
  • Makarya = nyambut gawe
  • Mameh = golek
  • Mami = aku
  • Mandholo = bumi
  • Manggal = panggedhe
  • Manjing = mlebu
  • Marga = dalan
  • Margana = panah
  • Marta = sabar
  • Maruta = angin
  • Mijil = metu
  • Mina = iwak
  • Mitra = kanca
  • Miyarsa = krungu
  • Mudha = enom
  • Mulat = weruh
  • Mandraguna = wicaksana
  • Merjaya = mateni
  • Meru = gunung
  • Miguna = pinter
  • Miyat = ndeleng
  • Minantaka = nelayan
  • Mimba = metu
  • Muroni = ngendemi
  • Murda = sirah
  • Musna = ilang
  • Mustaka = sirah
  • Maya = remeng-remeng
  • Maha = banget
  • Marus = getih
  • Maharsi = pandhita
  • Martani = sabar
  • Mala = cacad
  • Marcapala = jagad
  • Manira = aku
  • Manik = inten
  • Mandhala = bumi, tlatah
  • Mandhira = wit wringin
  • Mandrawa = kadohan
  • Mandragini = papan sare
  • Mintuna = jodho
  • Mindha = padha
  • Minging = wangi
  • Mong = harimau
  • Maksa = mati, ilang
  • Mring = marang
  • Mrih = semoga
  • Musthika = inten
  • Murud = lunga, mati
  • Murti = awak
  • Mundhing = kebo
  • Murba = mrintah
  • Munggwing = ana ing
  • Myat = ndeleng
  • Narya = ratu
  • Nata = ratu
  • Naga = ula
  • Nala = ati
  • Nalendra = prabu
  • Narmada = kali
  • Nestapa = duka
  • Ngalembana = ngelem
  • Ngarsa = ngarep
  • Ngesthi = mikir
  • Nagagini = ula wadon
  • Nara = wong, punggawa
  • Nawala = layang
  • Narendra = raja
  • Nendra = turu
  • Netra = mripat
  • Nir = ilang
  • Nila = biru
  • Nindya = utama, ora cacat
  • Nirbaya = kendel, seru
  • Nimpuna = pinter
  • Nuladha = niru
  • Nuswa = pulo
  • Nugraha = ganjaran, peparing
  • Obar-abir = pilat
  • Orem = semambat
  • Pabaratan = paperangan
  • Pada = sikil
  • Palagan = paperangan
  • Palastra = mati
  • Palupi = tuladha
  • Pambayun = pambarep
  • Pamulu = praen
  • Panca = lima
  • Pancakara = perang
  • Panti = omah
  • Pangaksama = pangapura
  • Pangastuti = sembah
  • Pangupajiwa = panguripan
  • Paramarta = luhur
  • Patra = gedhong
  • Pawiyatan = sekolah
  • Pidha = karya
  • Pita = kuning
  • Pradangga =gamelan
  • Praja = negara
  • Pralaya = mati, rusak
  • Pramuka = panggedhe
  • Prapta = teka
  • Pratala = lemah
  • Pratiwi = lemah
  • Prawira = kendel
  • Priya = lanang
  • Priyangga = dhewe
  • Purna = ganap, bubar
  • Puspita = kembang
  • Raga = awak
  • Ratri = bengi
  • Rawi = srengenge
  • Rekta = kakak
  • Rena = ibu
  • Ripta = ngarang
  • Roga = lara
  • Rukmi = emas
  • Radyan = raden
  • Rahayu = slamet
  • Sanggraha = cawisan
  • Samirana = angin
  • Samodra = segara
  • Samya = padha
  • Sana = panggonan
  • Sardula = pangan
  • Sarira = tubuh
  • Sarpa = ula
  • Sasana = papan
  • Saeka praya = rukun
  • Sato = kewan
  • Sawego = sediya
  • Seta = putih
  • Sigra = gelis
  • Sah = pisah
  • Sakti = digdaya
  • Sasangka = rembulan
  • Sasmita = tandha
  • Sastra = tulis
  • Sata = satus
  • Sudira = digdaya
  • Sumbaga = misuwur
  • Sungkawa = susah
  • Sirna = ilang
  • Siswa = murid
  • Sitoresmi = rembulan
  • Siwi = anak
  • Soca = mripat
  • Sopana = dalan
  • Sona = asu
  • Sunu = anak
  • Sura = wani
  • Surya = srengenge
  • Sila = patrap
  • Sinudarsana = ditiru
  • Sira = kowe
  • Song = payung
  • Sotya = inten
  • Sudarma = bapak
  • Sudarsana = conto
  • Suta = anak
  • Sweda = kringet
  • Tembung kawi sukra kasih tegese Jumat Kliwon
  • Tirta = banyu
  • Tliti = turun
  • Trusta = seneng
  • Turangga = jaran
  • Tyas = ati
  • Tan = ora
  • Tanaya = anak
  • Taru = wi
  • Taruna = enom
  • Tinon = katon
  • Tembung kawi samirana nduweni arti angin.
  • Upiksa = weruh
  • Usada = tamba
  • Utama = becik
  • Utara = lor
  • Udrasa = tangis
  • Udyana = taman
  • Upaya = gole
  • Warih = banyu
  • Warsa = taun
  • Wasana = pungkasan
  • Wanara = kethek
  • Wandawa = kadang
  • Wardaya = ati
  • We = banyu
  • Wibawa = luhur
  • Wibi = ibu
  • Wana = ganjal
  • Widi = Knag Maha Agung
  • Widya = kawruh, pinter
  • Wicara = guneman
  • Waskita = awas
  • Waspa = luh
  • Wastra = sandhangan
  • Wacana = caturan
  • Wilis = ijo
  • Wimba = wetu
  • Wira = serdadu
  • Winursita = dicritakake
  • Wisma = omah
  • Waluya = waras
  • Wil = guna
  • Wreksa = kayu
  • Wukir = gunung
  • Wuntat = buri
  • Wuyung = kasmaran
  • Wisuda = angkat
  • Wiyati = awang-awang
  • Wredha = tuwa
  • Tembung kawi winasis tegese cerdik, terampil, terampil, luwes
  • Yana = kreta
  • Yasa = gawe
  • Yayah = bapak
  • Yekti = bener
  • Yitna = ngati-ati
  • Yoga = anak
  • Yogya = becik
  • Yuda = perang
  • Yuwana = slamet
  • Ywa = aja

Peninggalan Yang Berbahasa Kawi

Berkaitan dgn peninggalan sastra Jawa yg berbahasa Kawi, Prof. Dr. RMG. Poerbatjaraka sudah membagi sastra yg menggunakan tembung Kawi berdasarkan gaya bahasa, nama raja & tahun penulisan.

Pengelompokan ini sudah menghasilkan tiga kategori yaitu:

(1) Naskah Jawa Kuna yg termasuk bau tanah (kala 9-11). Naskah ini terdiri dr prosa & puisi.

a. prosa:

  • Candakaraóa
  • Sang Hyang Kamahayanikan
  • Brahmãódapurãóa
  • Agastya Parwa
  • Uttarakãóða
  • Ãdiparw
  • Kunjarakaróa dll.

b. Puisi:

  • Kakawin Rãmãyaóa

(2) Kitab-kitab Jawa Kuno yg bertembang (Abad 11-13)

  • Kakawin Arjunawiwãha
  • Kakawin Kåûódyana
  • Kakawin Gaþotkacãúraya
  • Kakawin Sumanasãntaka
  • Kakawin Smaradahana
  • Kakawin Bhomakãwya
  • Kakawin Bhãratayuddha
  • Kakawin Hariwangúa

(3) Kitab-kitab Jawa Kuno termasuk gres (kurun 14 sampai masa Kerajaan Majapahit runtuh).

  • Kakawin Brahmãódapurãóa
  • Kakawin Kunjarakaróa
  • Kakawin Nãrakrþãgama
  • Kakawin Arjunawijaya
  • Kakawin Sutasoma
  • Kakawin Pãrthayajna
  • Kakawin Nitiúãstra
  • Kakawin Nirartha Prakerta
  • Kakawin Dharmaúunya
  • Kakawin Hariúraya

Contoh Ukara Tembung Kawi

Tuladha ukara nganggo tembung kawi:

  1. Ora salah yen agni iku kawit asale pancen panas, kudune awak dhewe sing tansah ngati-ngati. (Agni artinya api)
  2. Saben bantala iku nduweni sifat kang werna-werna, ana sing cocok kanggo nandur pari, ana sing cocok kanggo nandur jati. (bantala artinya tanah)
  3. Bayu wayah rendheng kerasa semribit adem saben dina. (Bayu artinya angin)
  4. Dwipangga iku kalebu kewan kang terancam punah ing Indonesia. (Dwipangga tegese gajah)
  5. Tirunen sang ditya, pancet endah lan muncul saben dina, senajan wong iseh padha turu. (
  6. Kukila menika tansah kaok kaok saben wengi ing ndhuwur wuwung griya. (Kukila artinya burung)
  7. Cakrawala sumebar kanthi warna biru lan endah temenan. ( cakrawala tegese langit)
  8. Bocah lebda tansah disenengi kanca-kancane. (Lebda artinya pintar, cerdas)
  9. Ibu kaliyan mbak Dewi menawi umbah-umbah rasukan ing sindu. (Sindu tegese sungai)
  10. Sekawan turangga menika napa badhe damel pacuan? (turangga artinya kuda)
  11. Sakwise reboisasi, desa Sumber Wetan menika wilis tenan. (wilis tegese hijau)
  12. Ranti sinau kanthi sregep ben lebda lan sukses. ( lebda tegese pandai)

Tuladha jeneng nganggo tembung kawi :

  • Adhi Karya ( Penggawean sing apik)
  • Katon Bagaskara (tegese Ketok Srengenge)
  • Rini Paramita (Bocah wadon sing tepat)
  • Sigit Irawan (Mega sing apik)
  • Widya Mandala ( Bumi Kapinteran)

Demikianlah penjelasan seputar tembang kawi, mulai dr pengertian, geguritang tembung kawi & contohnya. Semoga berguna.

 

  √ 117+ Contoh Tembung Entar lan Tegese {Paling Lengkap}