√ 37+ Tembang Durma {Pengertian, Wata, Aturan dan Contohnya}

Tembang macapat yakni salah satu kesenian Jawa yg masih populer hingga ketika ini.

Menurut beberapa sumber, tembang macapat adalah jenis tembang yg menceritakan perjalanan hidup insan dr lahir hingga meninggal.

Jenisnya ada 11, salah satunya macapat durma. Macapat durma berada di nomor 8 pada urutan tembang macapat.

Nah, bagi yg ingin tau mengenai macapat durma simak pembahasan berikut ini.

Daftar Isi

Pengertian Tembang Durma

Tembang durma adalah tembang yg berisi citra manusia tatkala mendapatkan lezat dr Tuhannya berbentukkecukupan.

Dengan begitu, seharusnya banyak menyebarkan pada sesama & banyak bersyukur atas kenikmatan tersebut.

Jika di tinjau dr segi bahasa “Durma” berasal dr kata “darma/weweh” artinya senang memberi/senang memberi sumbangan.

Hal ini menggambarkan bahwa orang yg merasa berkecukupan harta benda akan muncul rasa iba pada sesama yg kekurangan.

Dengan begitu, akan cenderung menjadi senang memberi & memakai keunggulan hartanya untuk di bagikan pada yg lain.

Ada pula yg berpendapat bahwa “Durma” kepanjangan dr “munduring tata krama” artinya kemunduran tata krama. Ibaratnya seseorang yg memiliki karakter kurang baik atau kehilangan tata krama.

Watak Tembang Durma

Kang dadi watake tembang durma yaiku galak nantang, nesu lan muntab.

Karakter lagu durma yakni sungguh menantang, pemarah & sombong. Sehingga tembang ini cocok dipakai untuk lagu dlm pertempuran.

Sisi lain dr watak macapat durma ialah watak yg penuh motivasi, semangat juang & tegas.

Paugerane Tembang Durma

Tembang macapat durma kalebu jinising tembang macapat. Tembang macapat yaiku tembang cilik. Tembang cilik yaiku tembang kang duwe paugeran (aturan). Paugerane macapat yaiku guru gatra, guru lagu lan guru wilangan.

Paugeran tembang yakni aturan yg mengikat masing-masing tembang. Setiap tembang macapat mempunyai paugeran yg berlainan, sehingga paugeran disebut pula dgn ciri ciri tembang.

Paugerane macapat duma yaiku 7 gatra, 12a- 7i- 6a- 7a- 8i- 5a- 7i.

Guru Gatra

Guru gatra yaiku larik utawa baris saben sapada tembang.

Guru gatra ialah Baris atau larik sebuah tembang. Macapat durma memiliki 7 guru gatra.

Guru Wilangan

Guru lagu yaiku cacahing wanda saben sagatra.

Guru lagu ialah jumlah suku kata dlm satu baris tembang. Guru lagu macapat durma adalah 12, 7, 6, 7, 8, 5, 7.

Baris pertama mempunyai 12 jumlah suku kata, baris kedua 7 suku kata, baris ketiga 6 suku kata & seterusnya sampai baris ke tujuh.

Guru Lagu

Guru lagu yaiku tibaning swara ing pungkasaning gatra utawa baris tembang.

Guru lagu ialah jatuhnya final suara pada baris tembang. Guru lagu macapat durma ialah  a, i, a, a, i, a, i.

Baris pertama jatuh tamat suara huru vokal a, baris kedua jatuh akhir suara dgn abjad vokal i, baris ketiga jatuh akhir bunyi dgn karakter vokal a & seterusnya.

Baca Juga : Tembang Pangkur

Kumpulan Contoh Tembang Durma

Berikut merupakan beberapa contoh tembang durma beserta artinya. Agar tak penasaran, yuk disimak baik-baik

Contoh Tembang Durma Buatan Sendiri 

Lamon dika epasrae panggabayan

Ampon mare apeker

terang kaekona

ad komitmen marantaa

pon pon brinto tarongguwi

anggap tanggungan

Ma’ta’ malo da’ oreng

Paman-paman, apa wartane ing dalan,

ing dalan akeh pepati

mati kena apa

mati pinedhang ligan

ing jaja terusing gigir

akari raga

tubuh kari gluminting

Tema Pendidikan

Krodha prabu Rawana narik candrasa,

pinrang luput ngoncati,

Subali malumpat,

mbedhol wit gorarupa,

pinuter saengga giri,

Sri Dasamuka,

pinupuh angoncati.

Sining jagad apa sira dhewe ingkang,

sineren guna sekti,

buta palawija,

migena wong atapa,

yen sira kudu ajurit,

lah tekakena,

budimu sun kembari.

Duk miarsa Subali madeg krodhanya,

sugal dennya nauri:

apa talingira,

dene kabina-bina,

ambegmu angluluwihi,

ndhasmu tan kaprah,

buta gedheging bumi.

Tema Sekolah

Para siswa gatekno bab kang utama (12a)

Pisan sholat lan ngaji (7i)

Ngabekti wong tuwa (6a)

Kang rukun marang kanca (7a)

Sabar nalika di uji (8i)

Tansah nerima (5a)

Nuju mulyane urip (7i)

Makna:

Para siswa mengakibatkan Sekolah yg utama

Juga sholat & mengaji

Berbakti pada orang bau tanah

Rukun dgn teman

Sabar tatkala di uji

Juga menerima

Untuk menuju kemuliaan hidup

Diyu ditya manungsa sanadyan dewa,

nora keha nimbangi,

guna kuringaprang,

mengko monyet ngalunyat,

peksa lumuwih neng bumi,

lah kalahena,

wuk kuring aprang dhingin.

Dhuk miarsa krodha prabu Dasamuka,

denira wre Subali,

sedya ngluwihana,

musuh isining jagad,

nudingi asru dennya ngling,

kagila-gila,

si monyet ingkang pinrih.

Maputeran panyabete kering kanan,

sinosog waos biting,

tan mantra tumama,

saya keh wadya bala,

kang ngemasi kapalipis,

kang teguh rosa,

picondhang mempis-mempis.

Kadya kilat sisik mubyar kabaskaran,

yayah tinubing rukmi,

sumiyut gumebyar, nibani wadyabala,

sewu serdadu kaplipis,

remuk sumebar,

singlar-singlar keh mati.

Gumarudug anawat sela lir udan,

tanapi gada bindi,

kunta myang senjata,

tibeng angganing sarpa,

datan mantra anedhasi,

sangsaya krura,

molah amuter pethit.

Risang sarpa uninga pinagut yuda,

sumebut andhatengi,

sumembur wisanya,

kadya riris sumebar,

wadya bala anadhahi,

surak gumerah,

lan tengara tinitir.

Alon matur mring kang paman Sri Manila,

dede wados puniki,

paran karseng rama,

hulun datan kawagang,

ngandika Sri Bramasekti,

sira menenga,

ingsun arsa mungkasi.

(Serat Panji Raras)

 Tema lingkungan

Gilar-gilar kadya ingkang surya kembar,

suing kumilat kengis,

lidhah lir daludag,

raja Mandrasaraba,

kekes denira ningali,

angganing sarpa,

dene yayah rinukmi.

Datan kewran karya tangkising kagunan,

sang mindha sarpa nuli,

manjongok angakak,

meh parek musuh rata,

sirahing naga ngungkuli,

rataning nata,

netra katon gumilir.

Mijil hastra neka warna pangawasa,

gumredeg anibani,

Sakehing kadibyan,

nira prabu kalihnya,

sang amindha sarpa kalis,

datan kasoran,

retna Kenakasasi.

Lumayua lan arimu dipun enggal,

sang retna anahuri,

bibi emah-eman,

kembange akeh megar,

dupeh sarpa gigi lani,

lag ngarah apa,

ni randha duk miarsi.

Kae manungsa golèk upa angkara,

Sesingidan mawuni,

ngGawa bandha donya,

mBuwang rasa agama,

Nyingkiri sesanti ati,

Tan wedi dosa,

Tan èling bakal mati.

Dyan anarik candrasa Prabu Rawana,

Pinrang jatayu jeni,

Suwiwine sempal,

Tiba sang peksi raja,

Sinta manglayang sira glis,

Cinandhak kena,

Mring sang reksapati.

Tema Ibu

Ibu perempuan kang mulya ing semesta (12a)

Tresnane saka cilik (7i)

Bekti ibu masuk akal (6a)

Prayogane utamakna (7a)

Surga ana ngisor kaki (8i)

Ibu jagoan (5a)

Lan ikhlas tanpa pamrih (7i)

Tema Agama

Solahing kang yuda ananggulang sarpa,

tan mantra angawali,

malah keh picondhang,

sedih prabu kalihnya,

mangsah ratanira gumrit,

mangekapada,

menthang langkap pinusthi.

Kang kataman keh malepuh gundam-gundam,

sagung para bupati,

sakedhap kewala,

sinabet kasulayah,

kang panggah kaplipis rujit,

prabu kalihnya,

waspada aningali.

Wadya wuri giniring mring ratunira,

bentet samya ngebyuki,

surak lir ampuhan,

tambuh kehing gegaman,

sang naga molah nguwati,

nembur magalak,

Yata para punggawa sareg umangsah,

satus samya sinekti,

sewu mantri wira,

panggah ngangsahken gada,

kunta nanggala myang bindi,

tumibeng sarpa,

tan mantra miyatani.

Angur silih den adu padha manungsa,

babegjan padha siji,

iku buron sarpa,

tan nganggo kira-kira,

musuh ora idhep wedi,

daya cilika,

gedhe sapuluh tiris.

Ing wusana bubar larut asar-rekomendasi,

tan kena den adhangi,

mring para punggawa,

ginebugan ameksa,

kang saweneh ana angling,

sapa kang kelar,

tumanggah mesthi mati.

Rajeng Siyem Manila angatag wadya,

kinen angrubut jurit,

pinrih patinira,

nyana sarpa wantahan,

punggawa kinen mangarsi,

kang prawireng prang,

keh sikep gada bindi

Wadya bala Siyem kalawan Manila,

kagyatira tan sipi,

mundur tur uninga,

marang narendranira,

yen wonten sarpa gang prapti,

saking jro taman,

galak anerak baris.

Minger medah Sang Retna Galuh tinilar,

sang naga prapteng jawi,

sedya ananggulang,

praptane kang gegaman,

laju sumebut dhatengi,

krura angakak,

gora reh gigirisi,

Minger medah Sang Retna Galuh tinilar,

sang naga prapteng jawi,

sedya ananggulang,

praptane kang gegaman,

laju sumebut dhatengi,

krura angakak,

gora reh gigirisi,

Kontrangkantring saking marase kalintang,

dhuh aduh anak mami,

age lumayua,

yata kang kawuwusa,

wonten gegaman geng prapti,

jawing taman,

ingkang hadar bebaris,

Tema Kesehatan

Yen nglawan virus corona ora gampang (12a)

Kudu di suntik vaksin (7i)

Kudu njaga jarak (6a)

Lan kesehatan awak (7a)

Muga coronae sirna (8i)

Pesene bapak (5a)

Yen lali kudu eling (7i)

Tema Tata Krama 

Mundur kang dadi tata krama

Dur iku duratmoko duroko dursila

Dur iku durmogati dursosono duryudono

Dur udur tan piawai nimbang rasa

Dur udur paribasan pari kena

Maknane nglaras rasa jroning durma

Sinom dhandanggula kang sinedya

Lali purwaduksina kelon asmaradana

Lali wangsiting ibu lan rama

Mangkono werdine gambuh durma

Amelet wong enom ing ngarcapada

Pan mangkono

Jarwane paribasan parikena

Artinya:

Menghindari dr sopan santun

Dur, itu pencuri, penjahat tak beradab

Dur, semacam Durmogati, Dursasana, Duryudana

Dur, cuma ingin menang sendiri, tanpa pernah menimbang rasa

Dur, istilah sekenanya

Itu perumpamaan Durma

Anak muda dlm mimpi- mimpi indahnya

Kurang ingat segalanya berpeluk pada asmara

Kurang ingat pesan Bunda Bapaknya

Semacam ungkapan Gambuh serta Durma

Yang tetap menawan kelompok anak muda dlm kehidupan di tampang bumi

Semacam itu

Iktikad penafsiran sekenanya

Tema Keberanian 

Babo babo mara age tandhingana

Sun serdadu linuwih

Sekti mandraguna

Prawira ing ngayuda

Kang tandhing haywa lumaris

Tan wurung sira

Sirna ndepani bumi

Artinya:

Mari kesini lekas lawanlah

Saya tentara mumpuni

sakti mandraguna

kesatria dlm peperangan

yang melawan telah banyak

pada kesimpulannya kamupun

mati tersungkur di tanah

Tema Masyarakat

Bener luput ala becik lawan beja

cilaka mapan saking

ing badan priyangga

dudu saking wong liya

pramila den ngati ati

sakeh durgama

singgahana den aglis

Maksud dari:

Salah, benar, hal yg kurang baik, kebaikan & keberuntungan

celaka bersemayam dari

dalam dirinya sendiri

bukan dr orang lain

buat itu barhati- hatilah

dari banyaknya ancaman

menyingkirlah lekas

Lamon dika epasrae panggabayan,

Ampon mare apeker,

Terang ka’eko’na,

Ad akad maranta’a,

Pon pon brinto tarongguwi,

Anggap tanggungan,

Ma’ ta’ malo da’ oreng,

(Asmoro, 1950 ; 19)

Artinya:

Bila kalian menemukan beban pekerjaan

sudah berakhir dipikir

wacana seluk- beluknya kerja,

perjuangan buat menuntaskan.

bila demikian haruslah serius

melakukan pekerjaan dgn sarat tanggung jawab

supaya tak mengecewakan orang

Tema Keluarga 

Ingkang eling Iku ngelingana marang

sanak kadang kang lali

Den nedya raharja

Mangkono tindak ira

Yen tan ngugu ya uwis

Teka menenga

Mung aja sok ngrasani

Artinya:

Yang sadar itu ingatlah pada

sanak kerabat yg lupa

cuma ingin hidup sejahtera

itulah yg mesti dilaksanakan

kalau tak yakin ya sudah

Tinggal membisu saja

Hanya jangan membicarakannya di belakang

Baca Juga : Contoh Tembang Dhandanggula 

Isi Tembang Durma

Tembang macapat durma yaiku salah sijine tembang ing Serat Wulangreh anggitane Paku Buwono IV (PB IV).

Tembang durma serat wulangreh iku isine nyritakake bab opo carane ngendhaleni hawa nafsu, jlentrehe dadi wong kui aja gumedhe utawa besar kepala, aja seneng maido lan nyalahake wong liya.

Saben tembang durma iku isi piwulang luhur kang migunani tumprape para siswa, guru lan sing gellem maca.

Macapat durma yakni salah satu lagu dlm Serat Wulangreh karya Paku Buwono IV (PB IV).

Serat wulangreh macapat durma yaitu menceritakan bagaimana cara menertibkan hawa nafsu, menjelaskan agar seseorang tak keras kepala, angkuh, senang memarahi orang lain & menyalahkan orang lain.

Setiap lagu durma berisi pelajaran yg mulia & berfaedah bagi para siswa, guru & orang yg mau mendengar & membaca.

Berikut isi serat wulangreh pupuh durma:

Pada 1

Dipun sami ambanting sariranira

Cegah dhahar lan guling

Darapon sudaa

Nepsu kang ngambra-ambra

Rerema ing tyasireki

Dadi sabarang

Karsanira lestari

Gancarane:

Biasakno awakmu urip lan laris prihatin kathi cara ngurangi mangan lan turu. Kabeh iku sarana kanggo ngurangi hawa nafsu, yen perlu karo tafakur lan ngeningake cipto marang sing nggawe urip (Gusti Allah). Kabeh iku bisa dadekno cita-citamu kaleksana.

Artinya :

Biasakan untuk melatih diri ananda dgn meminimalisir makan & tidur. Agar nafsu yg menggelora kian berkurang. Merenunglah semoga cita-citamu tercapai.

Pada 2

Ing pangrawuh lahir batin aja mamang

Yen sira wusudani

Maring sarianira

Lamun ana kang murba

Masesa ing alam kabir

Dadi sabarang

Pakaryanira ugi

Gancarane:

Ojho ragu utawa rangu-rangu marang wawasan lahir lan batin. Amarga yen sliramu mampu mengerteni kabeh kui bisa hasil. Pecoyo wae yen ing dunya iki ana sing kuasa lan nitahake urip yaiku kang Mubeng dumadi Gusti Allah.

Artinya:

Jangan ragu kepada pengetahuan lahir & batin. Jika ananda mengerti bahwa dlm hidup ini ada yg berkuasa. Mudah-mudahan apa yg ananda inginkan tercapai.

Pada 3

Bener luput ala becik lawan begja

Cilaka mapan saking

Ing badan priyangga

Dudu saking wong liya

Pramila den ngati-ati

Sakeh durgama

Singgahana den eling

Gancarane:

Ing kang bener, luput, ala, becik iku saka awakmu dhewe, dudu saka wong liya. Mulane urip iku kudu ngati-ati saka sakabehing pitnah, gudha marang sliramu. Sakabehane kui kudu kok singkirno ben eling lan waspada.

Artinya:

Sesuatu yg benar, salah, baik buru, untung & rugi itu tiba dr dirimu sendiri, bukan dr orang lain. Karena itu, berhati-hatilah dr ancaman, ingat & waspada.

Pada 4

Mapan ana sesiku telur prakara

Nanging gedhe pribadi

Paniki lilira

Ingkang telung prakara

Poma ya nggunggung sireki

Kalawan aja

Nacat kepati-pati

Gancarane:

Ana telu masalah kang kudu kok ngerteni, telu perkara yaiku aja gumedhe (arogan), aja ngece lan maido marang liyane. Iku wigati kongerteni sajroning urip.

Artinya:

Ada tiga masalah utama yg mesti ananda ketahui, ketiga kasus tersebut ialah jangan sombong, jangan mengejek & jangan mencela.

Pada 5

Lawan aja mamoni barang karaya

Thik-thik memaoni

Samubarang polah

Tan kena wong kumlebat

Ing mangsa mengko puniki

Mapana wus lumrah

Padha wasis maoni

Gancaran:

Aja ngritik lan nyalah-nyalahi penggaweyane wong liyo. Kabeh tumindake wong liya iku tansah di cacati, sarwa ora kabeneran kabeh dianggep luput. Sakabehane kagawa ing jaman serba terbuka, sekabehane wong kui oleh ngomong lan maido.

Artinya:

Jangan mengkritis orang lain, sedikit-sedikit mengkritik semua tingkah orang lain di kritik. Zaman sekarang orang-orang sudah biasa untuk mengkritik.

Pada 6

Mung tindhake dhewe nora winaonan

Ngrasa bener pribadi

Sanadyan benera

Yen tindake wong liya

Pesthine ingaran sisip

Iku kang lumrah

Ngganggo bener eksklusif

Gancarane:

Panggawene dhewe kang ora di paido, amarga dheweke rumangsa sing bener dhewe lan pinter dhewe. Tindakane lan penggaweane wong liyo senajan bener kui ya diarani luput. Pangira lan pandakwa kuwi kaya mangkono luput marga dadi ukuran bener lan lupute mung awake dewe.

Artinya:

Hasil karya sendiri yg tak dikritik alasannya merasa paling benar. Meskipun benar, perbuatan orang lain niscaya dinilai salah. Yang demikian menjadi salah ketik kebenaran di ukur atas diri sendiri.

Pada 7

Nora nana panggawe kang luwih gampang

Karya wong maoni

Sira eling-elinga

Aja sugih waonan

Den samya raharjeng budi

Ingkang prayoga

Singa-singa kang lali

Gancarane:

Ora ono penggawean kang enteng kejaba mung maido wong liya. Amarga maido iku gampang di ucapke, nanging kudu kok ngerteni, aja kerep maido utawa nyacat wong liya. Luwih becik tansah duweni pikiran kang becik.

Artinya:

Tidak ada pekerjaan yg simpel kecuali mengkritik orang lain. Karena mengkritik itu mudah di ucapkan. Namun ananda perlu tahu, jangan sering mengkritik atau berkata jelek perihal orang lain. Lebih baik mempunyai anggapan yg baik.

Pada 8

Ingkang eling angelingna iya marang

Sanak kanca kang lali

Den nedya raharja

Mangkana tindakira

Yen datan kaduga uwis

Teka menenga

Aja sokangrasani

Gancarane:

Sapa wonge kang lali, kudu di elingke ora malah disalahke. Sekabehane iku saduluran, sanak lan kerabat kang kudu mampu tumindak kaya mangkono. Tumindak iku perlu ditiru, nanging yen ora mampu niru lan nuladha luwih becik meneng.

Artinya:

Seseorang yg lupa mesti diingatkan tak malah disalahkan. Semua bersaudara & berkerabat mesti mampu bertindak seperti tu. Tindakan ini perlu di tiru, namung kalau tak mampu menggandakan & menyontek lebih baik membisu.

Pada 9

Nemu dosa anyela sapadha-pada

Dene wong ngalem ugi

Yen durung tetela

Ing becike manungsa

Aja age nggunggung kaki

Menek tan aktual

Dadi cirinireki

Gancarane:

Yen karep ngomongke liyan iku kapatrapan dosa, semana uga yen ngalem samubarang kang durung mesthi. Amarga ngalem samubarang kang durung mesthi, amarga ngalem samubarang kang durung mesthi lan durung ana buktine iku malah ndadekake cilaka marang awakmu dhewe.

Artinya:

Kamu akan berdosa pada sesama, begitu pula jikalau kau memuji yg belum kau buktikan kebenarannya. Jangan terburu-buru memuji anakku. Karena bila tak terbukti, malah akan menjadi celaan pada dirimu sendiri.

Pada 10

Denen ingkang kaprah ing mangsa samangkya.

Yen ana den senengi

Ing pangalemira

Pan kongsi pandirangan

Matane kongsi mandelik

Nadyan alaa

Ginunggung becik ugi

Gancarane:

Ing jaman saiki, wong kang di senengi di alem, di ugung, di subya-subya senajan sabenere wong iku ala. Kabeh di arani apik ora ana cacate.

Artinya:

Di jaman ini yg sering terjadi yaitu orang yg di senangi, di puji-puji, di sanjung-sanjung meskipun sesungguhnya orang itu berkelakuaan buruk. Semua di anggap baik tanpa ada cacatnya.

Pada 11

Aja ngalem aja mada lamun mampu

Yen uga jaman mangkin

Iya samubarang

Yen ora sinenengan

Den poyok kepati-pati

Nora prasaja

Sabaang kang den pikir

Gancarane:

Menawa mampu dadi wong iku prasaja lan netral. Ora seneng ngalem apadene nyacad wong liyane. Nanging ing jaman saiki sing ora disenengi di cacat entek-entekan lan sing dipikirke lan pandakwane mesthi sing dielek-elek.

Artinya:

Kalau bisa jadi orang netral saja, Tidak memuji & tak mencela orang lain. Namun jaman kini yg tak diminati akan dicela habis-habisan & yg di fikirkan yg buruk-buruk saja.

Pada 12

Ngandhut rukun becik ngarepan kewala

Ing wuriangrasani

Ingkang ora-ora

Kabeh kang rinasan

Ala becik den rasani

Tan parah-parah

Wirangronge gumanti

Gancaran:

Ala lamis ngalembana yen ono wonge, nanging dicacat entek-entekan yen ora ana wonge. Malah kabeh wadine kaelekane di cacat lan di bukak kabeh. Mangkono iku ora bener. Banjur nyandhak tembang sabanjure yaiku tembang wirangrong.

Artinya:

Awalnya berura-pura baik tapi di belakang membicarakan yg bukan-bukan. Pembicaraan oun berubah (wiragrong ialah instruksi pergeseran pola tembang)

 

Sumber : https://budiarianto.web.id/

  Sandangan Aksara Jawa dan Contohnya